Nowy urlop już obowiązuje, ale mało kto z niego korzysta. Szef musi się zgodzić

Dzięki nowelizacji Kodeksu pracy, która weszła w życie w 2023 roku, pracownicy zyskali prawo do dwóch dodatkowych dni urlopu, znanego jako urlop z powodu siły wyższej. Urlop z powodu siły wyższej to specjalny rodzaj urlopu, który został wprowadzony do polskiego prawa pracy 26 kwietnia 2023 roku. Choć jest nazywany urlopem, w rzeczywistości jest to zwolnienie od pracy, które można wykorzystać w przypadku nagłych zdarzeń losowych, takich jak choroba lub wypadek, wymagające natychmiastowej obecności pracownika. Mianem siły wyższej najczęściej określa się zdarzenia, którym nie można było w żaden sposób zapobiec i doszłoby do nich niezależnie od ludzkiej woli.

Urlop z powodu siły wyższej. Ile dni?

Zgodnie z art. 148(1) Kodeksu pracy, pracownik ma prawo do 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy w ciągu roku kalendarzowego, jeśli jego natychmiastowa obecność jest niezbędna z powodu pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Podczas przebywania na urlopie z powodu siły wyższej pracownik zachowuje prawo do połowy zwykłego wynagrodzenia. Tak więc urlop z powodu siły wyższej jest płatny w wysokości 50% zwykłego wynagrodzenia.

Kto może skorzystać z urlopu z powodu siły wyższej?

Omówiony urlop przysługuje nie tylko pracownikom zatrudnionym na podstawie stosunku pracy w rozumieniu Kodeksu pracy. Wśród grup zawodowych, które uzyskały prawo do tego urlopu, znajdują się również policjanci, strażacy, żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Straży Granicznej, funkcjonariusze Służby Więziennej, funkcjonariusze Krajowej Administracji Skarbowej.

Urlop z powodu siły wyższej nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa o dzieło, umowa zlecenia czy kontrakt B2B. W takich przypadkach pracodawcy mogą dobrowolnie przyznać dodatkowe dni wolne, jednak nie są do tego zobowiązani.

Urlop z powodu siły wyższej. Pracodawca nie może odmówić

Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu na wniosek pracownika, który musi być złożony najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia. Oznacza to, że pracownik może powiadomić o potrzebie skorzystania z urlopu z powodu siły wyższej nawet w dniu, w którym planuje go wykorzystać. Jest to zrozumiałe, ponieważ zdarzenia związane z siłą wyższą są nieprzewidywalne. Warto zaznaczyć, że Kodeks pracy nie określa dokładnie, czym jest "siła wyższa". W kontekście zwolnień z pracy przyjmuje się jednak, że chodzi o istotne wydarzenie dotyczące pracownika, związane z chorobą lub wypadkiem, które wymaga jego obecności w miejscu innym niż stanowisko pracy.

Co powinien zawierać wniosek o urlop z powodu siły wyższej?

Aby ubiegać się o urlop z powodu siły wyższej, należy złożyć odpowiedni wniosek. Dokument ten powinien zawierać takie informacje jak: imię i nazwisko pracownika, jego stanowisko, planowane terminy urlopu oraz uzasadnienie wskazujące na zaistnienie siły wyższej. Wniosek powinien być napisany w sposób jasny i przejrzysty. Po sporządzeniu wniosku należy przekazać go pracodawcy. Można to zrobić osobiście, za pomocą poczty elektronicznej lub tradycyjnej, w zależności od obowiązujących w danej firmie procedur.

Kiedy można wziąć urlop z powodu siły wyższej?

Na portalu infor.pl przedstawiono kilka przykładów zastosowania urlopu z powodu siły wyższej. Można z niego skorzystać na przykład w przypadku:

• nagłej choroby dziecka – konieczność opieki nad chorym dzieckiem może być uznana za siłę wyższą;
• wypadku w rodzinie – konieczność zaopiekowania się bliskimi po wypadku może również być uznana za siłę wyższą;
• nagłego zdarzenia – takiego jak awaria instalacji gazowej czy zalanie mieszkania, które wymagają obecności pracownika na miejscu.

Urlop na żądanie a urlop z powodu siły wyższej

Urlop z powodu siły wyższej różni się od urlopu wypoczynkowego "na żądanie". Zgodnie z art. 167(2) Kodeksu pracy, pracodawca musi udzielić pracownikowi na jego żądanie do 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym, a pracownik może zgłosić takie żądanie najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Urlop na żądanie jest częścią urlopu wypoczynkowego, co oznacza, że jest płatny 100% zwykłego wynagrodzenia. Natomiast urlop z powodu siły wyższej to dodatkowe dwa dni lub 16 godzin przysługujące pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę, płatne jedynie 50% zwykłego wynagrodzenia.

Choć wniosek o taki urlop można złożyć najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia, a pracodawca nie może go odmówić, urlop z powodu siły wyższej nie jest tożsamy z urlopem na żądanie. Urlop z powodu siły wyższej można wykorzystać w całości lub w częściach, na przykład w trakcie dnia pracy. Ważne jest również, że urlop ten nie wlicza się do dni urlopu na żądanie.