Duże zmiany w polskich sklepach. Odczują je wszyscy klienci

Czym będzie system kaucyjny?

Z punktu widzenia konsumentów system kaucyjny składać się będzie z dwóch kluczowych elementów: kaucji, która będzie naliczania do kosztu zakupu produktów sprzedawanych w opakowaniach objętych systemem oraz miejsc zbiórki, w których można będzie zwrócić te opakowania i odebrać kaucję. Wprowadzenie systemu ma pomóc w zwiększeniu poziom odpadów trafiających do ponownego przetworzenia.

Jakie opakowania zostaną objęte systemem kaucyjnym?

System kaucyjny dotyczyć będzie:

• jednorazowych butelek z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów (włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych),
• szklanych butelek wielorazowego użytku do 1,5 litra (np. sokach czy sosach)
• metalowych puszek o pojemności do 1 litra (np. po napojach, ale też po warzywach konserwowych itp.).

Na podstawie tej listy można przypuszczać, że lista produktów do których będzie doliczana kaucja, będzie pokaźna. To oznacza również, że zwrot opakowań do punktów zbiórki może się konsumentom opłacać. Z drugiej strony będzie wymagać też zmiany nastawienia i dodatkowego wysiłku.

Ile wynosić będzie kaucja za opakowania objęte systemem?

Zgodnie z propozycją Ministerstwa Klimatu i Środowiska przedstawioną pod koniec listopada 2023 r. kaucja na wszystkie rodzaje opakowań ma wynosić 50 groszy. Resort tłumaczył, że będzie to kwota łatwa do zapamiętania i akceptowalna społecznie, gdyż nie będzie na tyle wysoka, by konsumenci mieli odmawiać sobie kupowania produktów tylko dlatego, że są one sprzedawane w opakowaniach objętych kaucją.

Czy zaproponowana kwota będzie tą, która ostatecznie wejdzie w życie? Na to pytania jeszcze nie ma odpowiedzi. Maksimum, na które pozwala ustawa przyjęta w lipcu 2023 r. to 2 zł za opakowania. Eksperci wskazują, że wysokość kaucji ma duże znaczenie dla skuteczności całego sytemu – powinna być ona ustalona na takim poziomie, by konsumentom rzeczywiście opłacało się zwracać puste opakowania do punktów zbiórek. Producentom może też zależeć na wyższej kaucji.

System może też skomplikować fakt, że przepisy wprowadzające system kaucyjny przewidują, że do kaucji za butelki szklane (i tylko te) będzie doliczany VAT – o czym przypomina Business Insider Polska.To oznacza, że z punktu widzenia konsumenta faktyczna wysokość kaucji za ten rodzaj opakowania będzie wyższa. Podatek nie będzie doliczany do kaucji za butelki plastikowe i puszki. "Prawdziwy problem z VAT leży jednak w sposobie rozliczania go przez producentów napojów butelkowanych. Przepisy są niezgodne z dyrektywą — alarmowali eksperci. Apelowali więc o zmiany w przepisach" – czytamy na businessinsider.com.pl.

Gdzie będą się mieściły punkty zbiórki odpadów?

Do odbioru pustych opakowań będą zobowiązane sklepy powyżej 200 m kw. Placówki o mniejszej powierzchni będą mogły przystąpić do systemu dobrowolnie. Klienci, oddając opakowania do punktów, odzyskają kaucję. Co ważne, butelki i puszki będzie można zwrócić w dowolnym sklepie posiadającym punkt. Nie trzeba będzie okazywać paragonu. Nieodebrana kaucja będzie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.

Dla sklepów obowiązek prowadzenia punktów oznacza np. konieczność wygospodarowania dodatkowego miejsca. Przepisy nie określają, jak dokładnie punkty mają wyglądać. Operatorzy systemu, w porozumieniu z placówkami handlowymi, mają zdecydować, czy będą manualne, czy automatyczne.

Kto jest odpowiedzialny za stworzenie systemu?

Za stworzenie systemu kaucyjnego odpowiadać mają przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty w opakowaniach objętych kaucją. Mają powoływać operatora (podmiot reprezentujący), odpowiedzialnego za jego wdrożenie i prowadzenie. Operatorem systemu nie musi być jeden podmiot, w związku z tym nie jest wykluczone, że na rynku funkcjonował będzie więcej niż jeden system kaucyjny.

Producenci mają być też odpowiedzialni za to, by jak największy odsetek wprowadzanych przez nich do obrotu opakowań trafił do odzysku. Poziomy odzysku zostały określone w przepisach i są jednakowe dla wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem. Mają wynosić 77 proc. w 2025 r., 81 proc. w 2026 r., 84 proc. w 2027 r., 87 proc. w 2028 r. i 90 proc. od 2029 r. Jeśli firmy nie utworzą systemu lub nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów będą musieli zapłacić opłatę produktową.

Skąd pomysł na wprowadzenie systemu kaucyjnego?

Obowiązek wprowadzenia systemu kaucyjnego nakłada na Polskę unijna dyrektywa w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, tzw. dyrektywa plastikowa (dyrektywy SUP, ang. single-use plastics) z 2019 r. Polska ustawa wdrażająca unijne prawo została przyjęta w lipcu 2023 r. System kaucyjny jest jednym z jej kluczowych zapisów.

System kaucyjny: jeszcze nie wszedł w życie, a już będzie zmieniany

Na początku lutego br. Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało, że przygotowuje się do korekty przepisów w systemie kaucyjnym. W marcu resort chce przeprowadzić konsultacje społeczne na temat ustawy. Mają być prowadzone wśród producentów, sklepów, organizacji społecznych i podmiotów i zajmujących się recyklingiem. Resort informuje, że nie oznacza to, że termin wejścia w życie systemu zostanie przesunięty. Może się jednak okazać, że nie od początku będzie działać w pełnym zakresie.