Subskrybuj nas na Youtube
Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe i testamentowe. Każdy ma swoje unikalne cechy. Warto zauważyć, że tylko testamentowe jest całkowicie zależne od woli spadkodawcy, podczas gdy dziedziczenie ustawowe skupia się na członkach najbliższej rodziny i opiera się na tzw. zasadzie sprawiedliwości spadkowej.
Czym jest dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji, gdy: nie ma testamentu po zmarłym, testament został uznany za nieważny, wszyscy lub część spadkobierców odrzuciła spadek, lub gdy testament dotyczy tylko części majątku. W takiej sytuacji spadek jest rozdzielany zgodnie z przepisami dotyczącymi pokrewieństwa, małżeństwa lub przysposobienia.
Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, w pierwszej kolejności prawo do spadku mają dzieci zmarłego oraz jego małżonek. W przypadku śmierci dzieci, spadek przechodzi na ich potomków, czyli wnuki spadkodawcy. Jeśli zmarły nie miał dzieci, to spadek dziedziczy jego małżonek oraz rodzice, przy czym małżonek otrzymuje 1/2 spadku, a rodzice po równo 1/4 spadku.
Gdy rodzice zmarłego nie żyją, ich część spadku przypada ich potomkom, czyli rodzeństwu spadkodawcy. Następnymi w kolejności do dziedziczenia są zstępni rodzeństwa (jeżeli istnieją), a następnie dziadkowie spadkobiercy, pasierbowie oraz dalsi krewni zmarłego.
Jeżeli spadkodawca nie miał małżonka ani żadnych krewnych, spadek przypada gminie, gdzie spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania, lub w przypadku braku takiej gminy, Skarbowi Państwa.
Dziedziczenie testamentowe
Podstawową zasadą w polskim prawie spadkowym jest wola spadkodawcy. Oznacza to, że każda osoba ma prawo zdecydować, kto odziedziczy jej majątek po śmierci. Ta zasada jest najbardziej widoczna w dziedziczeniu testamentowym, gdzie spadkodawca może przekazać swój majątek dowolnie wybranej osobie, niezależnie od pokrewieństwa. Aby to zrobić, konieczne jest sporządzenie testamentu.
Polskie prawo cywilne wyróżnia dwie kategorie testamentów – zwykłe i szczególne. Ważne jest to, że polskie prawo zakazuje tworzenia tzw. testamentów wspólnych, co oznacza, że jeden testament może być sporządzony tylko przez jedną osobę. Wspólne testamenty, np. małżonków lub osób w nieformalnych związkach, są wykluczone.
W ramach testamentów zwykłych można wyróżnić:
- Testament własnoręczny (holograficzny) – sporządzany samodzielnie przez spadkodawcę.
- Testament notarialny – sporządzany przez notariusza, który dokumentuje ostatnią wolę spadkodawcy.
- Testament allograficzny (urzędowy) – sporządzany w obecności urzędnika (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy, lub kierownika urzędu stanu cywilnego) oraz dwóch pełnoletnich świadków.
Kodeks cywilny wyróżnia również testamenty szczególne, które są stosowane w sytuacjach, gdy sporządzenie testamentu zwykłego jest niemożliwe, na przykład w przypadku nagłego zagrożenia życia. Wśród nich są:
Testament ustny – wymaga obecności trzech pełnoletnich świadków oraz pisemnego lub ustnego potwierdzenia.Testament podróżny – sporządzany na polskim statku morskim lub powietrznym w obecności dwóch pełnoletnich świadków oraz dowódcy statku, lub jego zastępcy.Testament wojskowy – przeznaczony dla osób będących członkami Sił Zbrojnych, przede wszystkim żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.
Kiedy testament jest ważny i jak go sporządzić?
Aby testament mógł być skuteczny, musi zostać sporządzony zgodnie z wymaganiami prawnymi, aby nie można było podważyć jego ważności. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, testament musi być napisany własnoręcznie przez spadkodawcę, podpisany przez niego oraz opatrzony datą. Jeśli którykolwiek z tych elementów będzie brakować, testament może zostać uznany za nieważny.
W testamencie, zamiast wskazywać konkretne części majątku, jakie mają odziedziczyć spadkobiercy, zaleca się określenie, jaką część spadku ma otrzymać każda osoba. Jeśli spadkodawca życzy sobie, aby konkretna osoba odziedziczyła określony przedmiot lub nieruchomość, może w testamencie zawrzeć zapis, nakazujący innym spadkobiercom wydanie tego przedmiotu lub nieruchomości temu spadkobiercy.
Dodatkowo, w testamencie spadkodawca ma możliwość wydziedziczenia członków rodziny, co oznacza pozbawienie ich prawa do zachowku. Aby to uczynić, spadkodawca musi jednak uzasadnić swoją decyzję i podać powód wydziedziczenia w treści testamentu.
Sporządzenie testamentu daje spadkodawcy możliwość dysponowania swoim majątkiem jeszcze za życia. W ten sposób spadkodawca ma pełną kontrolę nad tym, kto i w jakiej części odziedziczy jego majątek. Dlatego też sporządzenie testamentu może być korzystnym rozwiązaniem, zwłaszcza jeśli celem jest uniknięcie potencjalnych sporów między spadkobiercami.
Kto może być powołany do spadku na mocy testamentu?
Do dziedziczenia testamentowego można powołać praktycznie każdą osobę, zarówno fizyczną, jak i prawną, z zastrzeżeniem, że to wola spadkodawcy jest jedynym ograniczeniem. To on decyduje, kto otrzyma cały majątek lub jego część po jego śmierci. Testator ma prawo wskazać jedną lub kilka osób, samodzielnie określając, kto i w jakich proporcjach będzie dziedziczył jego majątek.
Co jest lepsze – testament czy dziedziczenie ustawowe?
Nie da się jednoznacznie stwierdzić, które rozwiązanie jest lepsze – dziedziczenie ustawowe czy testamentowe. Każda z tych opcji ma swoje zalety. Testament pozwala testatorowi precyzyjnie wskazać osoby, którym chce przekazać swój majątek, nie ograniczając się wyłącznie do członków rodziny. Można w nim uwzględnić zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Z kolei dziedziczenie ustawowe zapewnia ochronę najbliższym zmarłego, gwarantując, że jego majątek trafi do najbliższej rodziny. W przypadku braku rodziny, majątek dziedziczy gmina, w której zmarły ostatnio mieszkał, lub Skarb Państwa. Ustawa dokładnie określa, jaka część spadku przysługuje poszczególnym osobom.