Bank centralny robi swoje
Narodowy Bank Polski, choć dla niektórych niezauważony, podejmuje także bardzo wiele działań, których celem jest złagodzenie problemów gospodarczych będących skutkami pandemii. Po pierwsze, zapewniamy niezakłócone działanie systemu płatniczego, co jest podstawą funkcjonowania gospodarki. Po drugie, zaopatrujemy Polaków w gotówkę, na którą w okresie niepewności jest większe zapotrzebowanie. Po trzecie, dokonujemy silnego poluzowania polityki pieniężnej, co będzie ograniczało ryzyko, że pandemia i związana z nią globalna recesja przerodzi się w kryzys gospodarczy i zniweczy lata wysiłku włożonego w budowanie polskiego sukcesu gospodarczego. Wreszcie po czwarte, dbamy o wartość polskiego pieniądza.
Dziś mamy dużą niepewność dotyczącą wpływu pandemii na aktywność gospodarczą na świecie i w Polsce. Nie ma jednak wątpliwości, że w krótkim okresie przyczyni się ona do silnego spadku PKB następującego równocześnie w wielu gospodarkach. To koszt, którego nie sposób uniknąć, gdyż bez jego poniesienia mielibyśmy znacznie większą liczbę ofiar śmiertelnych oraz przeciążenie systemów opieki zdrowotnej, o czym przekonują się dziś boleśnie niektóre kraje. W efekcie ryzykowalibyśmy jeszcze większe szkody gospodarcze w dłuższym okresie. Nie oznacza to jednak, że polityka gospodarcza może czekać na dalszy rozwój wydarzeń. Wręcz przeciwnie, konieczne jest podejmowanie wyprzedzających, a jednocześnie właściwie ukierunkowanych działań, które złagodzą negatywne skutki ekonomiczne epidemii, zapobiegną zatorom płatniczym, upadłościom firm, zwolnieniom pracowników oraz trwałemu obniżeniu potencjału wytwórczego. Wreszcie, polityka gospodarcza, w tym przede wszystkim pieniężna, musi zapobiec ryzyku deflacji, szkodliwej dla długofalowego wzrostu gospodarczego, której widmo już dziś rysuje się na horyzoncie światowej gospodarki.
Dlatego też w wielu krajach, podobnie jak w Polsce, uruchamiane są programy fiskalne o znacznej skali, mające na celu utrzymanie płynności przedsiębiorstw, ochronę miejsc pracy oraz wsparcie finansowe gospodarstw domowych, które utraciły źródła dochodów. Programy te należą do domeny rządów i polityki fiskalnej, która musi odgrywać główną rolę w łagodzeniu negatywnych skutków ekonomicznych epidemii. Jednocześnie banki centralne podejmują działania polegające na łagodzeniu polityki pieniężnej oraz zwiększeniu płynności sektora bankowego.
Niskie stopy, stabilny złoty
NBP był jednym z pierwszych banków centralnych w Europie, który zareagował wyprzedzająco na oczekiwane pogorszenie sytuacji gospodarczej i już od połowy marca br. rozpoczął działania wspierające polską gospodarkę. Bardzo szybko zdaliśmy sobie bowiem sprawę z wyzwań, jakie pojawią się w związku z pandemią. Wiedzieliśmy także, że zwlekanie z działaniami może tylko powiększać straty oraz zwiększać potrzebę podejmowania jeszcze bardziej radykalnych działań w przyszłości.
Dlatego też szybko dwukrotnie obniżyliśmy stopy procentowe, łącznie o 1 pkt proc., przez co główna stopa procentowa NBP spadła do historycznie niskiego poziomu 0,5 proc. Efekt to natychmiastowe obniżenie rat kredytowych i kilka miliardów złotych zaoszczędzone przez polskie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.
Warto podkreślić, że mimo obniżenia stóp, kurs złotego pozostał stabilny, a jego niewielkie osłabienie wobec głównych walut przed kilkoma tygodniami wynikało wyłącznie z globalnego wzrostu awersji do ryzyka dotyczącego praktycznie wszystkich walut. Co ważne, wynikająca z obniżenia stóp poprawa budżetów zadłużonych gospodarstw domowych będzie trwała, w odróżnieniu od oferowanego przez większość banków zawieszania spłaty kredytów na okres 3–6 miesięcy, które nie oznacza jego umorzenia, a jedynie przesunięcie w czasie. Obniżka stóp oznacza niższe raty nie tylko dziś, ale także po okresie tzw. wakacji kredytowych. Przekłada się też na obniżenie kosztów działalności przedsiębiorstw oraz niższe rentowności obligacji skarbowych, a przez to oszczędności na kosztach obsługi długu publicznego. Zwiększa to przestrzeń dla finansowania działań rządu w walce z pandemią, w tym kosztu zaopatrywania służb medycznych w niezbędne produkty.
Korzyści ze skupu papierów wartościowych
NBP wprowadził po raz pierwszy od początku transformacji program skupu aktywów finansowych. Od miesiąca skupujemy obligacje Skarbu Państwa na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku. Jest to w pełni zgodne z Założeniami polityki pieniężnej oraz mandatem banku centralnego wynikającym z europejskich i krajowych uwarunkowań prawnych dotyczących banków centralnych, w tym z Konstytucją oraz Traktatem o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Celem skupu papierów wartościowych jest zmiana długoterminowej struktury płynności w sektorze bankowym oraz zachowanie płynności rynku wtórnego tych papierów wartościowych. Skup aktywów wzmacnia także wpływ obniżenia stóp procentowych NBP na gospodarkę. Ogranicza on bowiem tzw. krzywą rentowności, czyli rentowności obligacji skarbowych, które bez interwencji ze strony NBP znalazłyby się pod silną presją ze względu na istotne zwiększenie potrzeb pożyczkowych państwa oraz wysoką niepewność. Biorąc pod uwagę, że krzywa ta wpływa bezpośrednio lub pośrednio na koszt finansowania dla wszystkich sektorów – w tym na marże i oprocentowanie kredytów w bankach – skup papierów wartościowych przeciwdziała tzw. procyklicznemu zacieśnieniu warunków finansowania dla wszystkich podmiotów w gospodarce, w tym gospodarstw domowych i firm. Powiem więc jasno, bez skupu papierów skarbowych – mimo obniżenia stóp procentowych NBP – groziłoby nam zacieśnienie warunków finansowych dla wszystkich, co pogłębiłoby spadek popytu w gospodarce, utrwaliło dekoniunkturę i ostatecznie doprowadziło do nadmiernego spadku dynamiki cen.
Pamiętajmy jednak, że NBP nie może bezpośrednio finansować podmiotów sektora publicznego, obejmować ich obligacji na rynku pierwotnym, czy też udzielać im kredytu. Byłoby to nie tylko niezgodne z polskim porządkiem prawnym i Traktatem o Funkcjonowaniu UE, ale także prowadziłoby do utraty zaufania inwestorów i zwykłych ludzi do wartości polskiego pieniądza. Dlatego, dokonując zakupów papierów wartościowych na rynku, musimy także dbać o ograniczenie ryzyka finansowego i właściwą jakość nabywanych aktywów.
Miliardy dla gospodarki
Do dnia dzisiejszego NBP przeprowadził cztery operacje skupu skarbowych papierów wartościowych na rynku wtórnym (19, 23, 26 marca oraz 16 kwietnia 2020 r.), w efekcie zasilając banki na kwotę prawie 55 mld zł. Jednocześnie 17 marca br. NBP obniżył stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5 do 0,5 proc., przez co pod koniec bieżącego miesiąca uwolnione zostanie kolejne 42 mld zł płynności banków. W sumie zatem w wyniku działań NBP banki zostały zasilone kwotą prawie 100 mld zł. Na tym nie koniec, gdyż operacje zakupu skarbowych papierów wartościowych na wtórnym rynku będą kontynuowane, a z przetargu na przetarg rozszerzana jest lista obligacji będących przedmiotem operacji. Co więcej, zgodnie z decyzją Rady Polityki Pieniężnej z 8 kwietnia br. zakupem będą dodatkowo objęte także obligacje gwarantowane przez Skarb Państwa oraz bony skarbowe.
Dodatkowo, w ramach podstawowych operacji otwartego rynku, NBP emituje co tydzień bony pieniężne na kwotę rzędu 80 mld zł. Są to nadwyżki środków utrzymywanych przez banki na rachunkach w NBP ponad poziom wymaganej rezerwy obowiązkowej. Środki te potencjalnie również mogłyby zostać wykorzystane przez banki do finansowania gospodarki. Kolejnym źródłem płynności dla banków może być wykorzystanie wdrożonych 16 marca br. operacji repo. Wartość zabezpieczeń dla tych operacji w systemie bankowym według danych na koniec lutego br. przekracza 340 mld zł.
Biorąc pod uwagę kluczową rolę kredytu dla finansowania działalności przedsiębiorstw, NBP uruchomił program kredytu wekslowego. Kredyt ten stanowi korzystne i bardzo tanie źródło refinansowania kredytów udzielanych przedsiębiorcom przez banki, wspierając tym samym utrzymanie stabilnego i taniego finansowania dla sektora przedsiębiorstw.
Tak więc już teraz NBP zasilił banki w środki wystarczające do wspierania przeciwdziałania skutkom epidemii, a możliwe jest jeszcze nawet kilkukrotne zwiększenie skali tego finansowania. Zatem płynności na finansowanie działań antykryzysowych na pewno nie brakuje i nie zabraknie. Po stronie rządu oraz sektora bankowego leży jednak zadanie ich odpowiedniego wykorzystania, tak by trafiły do uczciwych przedsiębiorców i gospodarstw domowych. Do tych wszystkich, którzy z powodów przez siebie niezawinionych stanęli wobec trudnej sytuacji gospodarczej.
Potrzeba wspólnego działania
Obecne działania NBP to ogromna inwestycja, która ma umożliwić polskiej gospodarce jak najszybszy powrót do normalnego funkcjonowania po okresie pandemii, a przez to uchronić nas przed jej wtórnymi efektami, w tym nadmiernym spadkiem dynamiki cen oraz ryzykiem deflacji. Inwestycja, która będzie skuteczna tylko wtedy, jeśli będzie uzupełniona przez równoczesne i odpowiednie działanie wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za politykę gospodarczą i finansową, w tym rządu i banków komercyjnych.
Sektor bankowy nie może dziś zasłaniać się problemami z brakiem płynności lub wyposażeniem w kapitał, albowiem wymogi w tym zakresie także zostały poluzowane. Polski rząd, dzięki obniżeniu stóp procentowych oraz zwiększeniu płynności sektora bankowego, a także dzięki skupowi obligacji na dużą skalę, ma dziś zapewnioną dużą przestrzeń do bezpiecznego i płynnego finansowania działań antykryzysowych. Dla powodzenia tej inwestycji kluczowe jest jednak szybkie wprowadzenie działań przez wszystkie zaangażowane podmioty, a jednocześnie na wystarczającą skalę. Należy też przy tym oczywiście pamiętać, by ograniczać ryzyko nadużyć lub kierowania pieniędzy podatników do nieuczciwych przedsiębiorców.
PARTNER
Materiały prasowe