Specjalna emerytura dla urodzonych między 1949 r. a 1969 r. Jakie warunki należy spełnić i jak złożyć wniosek?

Szczegółowe zasady dotyczące warunków uzyskania wcześniejszej określają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie zasadą jest, że wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jednak w szczególnych sytuacjach świadczenia mogą być przyznawane wcześniej.

Kto może przejść na wcześniejszą emeryturę?

Wcześniejsza emerytura przysługuje m.in.:

• osobom, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach a także
• osobom, które wykonywały pracę o szczególnym charakterze.

Zgodnie z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych prace w szczególnych warunkach to te, które ze względu na czynniki ryzyka, determinowane siłami natury lub procesami technologicznymi, mogą trwale uszkodzić zdrowie, nawet mimo stosowania środków profilaktycznych. Wytyczne dotyczące konkretnych prac zawiera załącznik nr 1 do ustawy. Prace o szczególnym charakterze, wymagające szczególnej odpowiedzialności i sprawności, są opisane w załączniku nr 2.

Chodzi tu o pracę w środowiskach o podwyższonym ryzyku, takich jak kopalnie czy tereny górskie, gdzie istnieje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia. To także praca z substancjami szkodliwymi, takimi jak azbest, ołów czy kadm, również kwalifikuje się jako praca w szczególnych warunkach.

Natomiast praca o szczególnym charakterze to praca wymagająca szczególnej odpowiedzialności i sprawności psychofizycznej, której pogorszenie z wiekiem może zagrażać bezpieczeństwu publicznemu (np. praca pilotów, strażaków, policjantów, służba celna, działalność twórcza artystów i dziennikarzy, praca nauczycielska oraz służba wojskowa. Te zawody charakteryzują się podwyższonym poziomem stresu, wymagają ciągłej gotowości i często wiążą się z odpowiedzialnością za bezpieczeństwo innych.

Osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę po spełnieniu określonych warunków.

Jakie warunki trzeba spełnić, by otrzymać wcześniejszą emeryturę?

Osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę, jeżeli:

• urodziły się po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., jeśli do 31 grudnia 2008 r. spełniły warunki:

• osiągnęły wiek emerytalny,
• udowodniły okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 20 lat - kobieta i 25 lat – mężczyzna,
• udowodniły wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze,
• nie przystąpiły do OFE lub złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa

albo

• urodziły się po 31 grudnia 1948 r., która nie przystąpiły do OFE lub złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa oraz osiągnęły obniżony wiek emerytalny i przed 1 stycznia 1999 r. spełniły warunki:

• udowodniły okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 20 lat - kobieta i 25 - lat mężczyzna,
• udowodniły wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź co najmniej 5 lat pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią/ na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz kopalniach otworowych siarki (w tym drugim przypadku wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn obniża się o 6 miesięcy za każdy rok pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jednak nie więcej niż o 15 lat, w celu ustalenia wieku emerytalnego uwzględnia się okresy pracy górniczej przebyte także po 31 grudnia 1998 r.).

Jakie dokumenty trzeba złożyć, by otrzymać wcześniejszą emeryturę?

Aby otrzymać wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze należy złożyć:

1. Wniosek o wcześniejszą emeryturę – wniosek można pobrać strony www.zus.pl lub zalogować się do Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE), by złożyć wniosek elektronicznie. Formularz wniosku jest również dostępny w punkcie informacyjnym w sali obsługi klientów, w każdej jednostce organizacyjnej ZUS;
2. Informację o okresach składkowych i nieskładkowych;
3. Dokumenty potwierdzające okresy m.in.: pracy/ prowadzenia działalności pozarolniczej/ służby wojskowej/ pobierania zasiłku dla bezrobotnych/ urlopu wychowawczego/ nauki w szkole wyższej;
4. Dokumenty potwierdzają okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;
5. dokumenty potwierdzające osiągane wynagrodzenie.

Kiedy złożyć dokumenty o wcześniejszą emeryturę?

Dokumenty należy złożyć nie wcześniej niż na 30 dni przed spełnieniem warunków do przyznania świadczenia lub zamierzonym terminem przejścia na emeryturę. Jeżeli wniosek zostanie złożony wcześniej, organ rentowy wyda decyzję o odmowie prawa do świadczenia wskazując, które warunki nie zostały spełnione. Jeżeli wniosek zostanie złożony w kolejnych miesiącach po spełnieniu warunków do emerytury, prawo do świadczenia zostanie ustalone od miesiąca zgłoszenia wniosku.

Jak złożyć wniosek o wcześniejszą emeryturę?

Wniosek można złożyć:

• osobiście lub przez pełnomocnika w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS (pisemnie lub ustnie do protokołu),
• za pośrednictwem: operatora pocztowego, polskiego urzędu konsularnego,
• w formie dokumentu elektronicznego przez PUE.

Osoby z tej grupy wiekowej mogą wystąpić z wnioskiem o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze również po 31 grudnia 2008 r., ale najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Osoba, która udowodniła 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i nie przeszła na emeryturę pomostową, emeryturę wcześniejszą czy nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, ma prawo do rekompensaty. Rekompensata ta jest doliczana do kapitału początkowego przy obliczaniu emerytury powszechnej.

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu, jeżeli osoba pobierająca emeryturę kontynuuje zatrudnienie u tego samego pracodawcy, u którego była zatrudniona bezpośrednio przed przejściem na emeryturę, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy. Innymi słowy, jeśli emeryt nie rozwiąże umowy o pracę przed przejściem na emeryturę, a następnie kontynuuje pracę u tego samego pracodawcy, jego emerytura zostaje zawieszona, niezależnie od wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu

Wniosek może zostać wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji organu rentowego, tj. w przypadku, gdy nie zostało złożone odwołanie do sądu - w terminie miesiąca od daty doręczenia decyzji.

Jak i kiedy ZUS załatwi sprawę?

Wniosek rozpatruje organ rentowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej lub jednostka organizacyjna Zakładu wyznaczona przez Prezesa ZUS. Po otrzymaniu wniosku organ analizuje całą dokumentację i ewentualnie przeprowadza postępowanie wyjaśniające. W terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji organ wydaje ostateczną decyzję w sprawie.

Wnioskodawca ma prawo odwołać się od decyzji organu. Odwołanie wnosi się pisemnie lub ustnie do protokołu za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Postępowanie odwoławcze jest wolne od opłat.

Na jakich zasadach ustalane jest prawo do wcześniejszej emerytury?

Zasady ustalania prawa do emerytury i renty, w tym dotyczące okresów składkowych i nieskładkowych, reguluje ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz obliczaniu jej wysokości, okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Oznacza to, że do stażu emerytalnego, oprócz okresów, w których opłacano składki na ubezpieczenie społeczne (okresy składkowe), wlicza się również pewien odcinek okresów, w których składki nie były odprowadzane, ale które są uznawane za okresy nieskładkowe.

Te okresy nieskładkowe są jednak ograniczone. Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości, okresy nieskładkowe mogą być brane pod uwagę w wymiarze nie większym niż jedna trzecia udowodnionych okresów składkowych.

Warto zaznaczyć, że niektóre okresy nieskładkowe, takie jak okres opieki nad dzieckiem, mogą być uwzględniane w pełnym wymiarze, niezależnie od ograniczenia jednej trzecie.