Nowe unijne przepisy vs. polskie firmy. Każda kawa, każdy stół – pod pełną kontrolą

Regulacja ta nakłada na przedsiębiorców wprowadzających na rynek unijny określone grupy towarów, takich jak

• kawa, kakao,
• olej palmowy,
• kauczuk,
• soja,
• drewno,
• bydło,

obowiązek wykazania, że ich produkcja nie przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego ani do nielegalnego przekształcania gruntów leśnych. Aby skutecznie wdrożyć te rozwiązania w Polsce, opracowany został w czerwcu tego roku przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem rozwiązań dotyczących zwalczania wylesiania i degradacji lasów (projekt UC101), który znajduje się obecnie w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów.

Nowe unijne przepisy vs. polskie firmy. Każda kawa, każdy stół – pod pełną kontrolą

Głównym celem projektowanej ustawy jest stworzenie krajowych przepisów i struktur administracyjnych, które pozwolą na skuteczne stosowanie rozporządzenia EUDR w praktyce. Choć rozporządzenie jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich, to dla jego efektywnego wdrożenia konieczne jest zbudowanie ram proceduralnych i nadzorczych. Projekt UC101 przewiduje w szczególności: wyznaczenie organów odpowiedzialnych za kontrole i egzekwowanie przepisów, określenie trybu działania tych organów, uregulowanie procedury składania i weryfikacji oświadczeń o należytej staranności (ang. due diligence statements), a także wprowadzenie sankcji dla przedsiębiorców naruszających.

Jednym z kluczowych elementów projektu UC101 jest wyraźny podział zadań związanych z kontrolą zgodności przedsiębiorców z wymogami rozporządzenia EUDR, w tym w szczególności:

• weryfikacją dokumentacji należytej staranności (DDS),
• oceną ryzyka naruszeń,
• prowadzeniem inspekcji u podmiotów gospodarczych,
• podejmowaniem działań tymczasowych (np. zakaz wprowadzenia towaru do obrotu),
• nakładaniem sankcji administracyjnych.

Odpowiedzialność za realizację tych działań została podzielona między cztery wyspecjalizowane inspekcje. Inspekcja Ochrony Środowiska będzie nadzorować obrót drewnem i jego pochodnymi, Inspekcja Handlowa – kauczukiem, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) – produktami roślinnymi (soją, kawą, kakao, olejem palmowym), natomiast Inspekcja Weterynaryjna – mięsem i żywym bydłem. Każda z tych instytucji zostanie uprawniona do przeprowadzania kontroli dokumentacji, oceny zgodności produktów z wymogami EUDR, tymczasowego wstrzymywania obrotu towarami oraz stosowania sankcji pieniężnych wobec firm naruszających przepisy.

Projekt ustawy przewiduje również procedurę składania oświadczeń o należytej staranności. Każdy przedsiębiorca będzie zobowiązany do przedstawienia szczegółowych informacji na temat pochodzenia produktów, w szczególności współrzędnych geograficznych miejsc ich pozyskania. Wymusi to wdrożenie w firmach systemów identyfikowalności (traceability), opartych m.in. na technologii geolokalizacji oraz dokumentacji źródłowej (m.in.dokumentach potwierdzających legalne pozyskanie drewna, dokumentach transportowych, mapach ewidencyjnych). Brak zgodności z wymaganiami lub wykrycie nieprawidłowości w dokumentacji może skutkować wstrzymaniem przez wyznaczony organ wprowadzenia towaru do obrotu lub nałożeniem sankcji administracyjnych.

Zgodnie z EUDR, obowiązek posiadania pełnej dokumentacji oraz złożenia oświadczenia DDS spoczywa na każdym podmiocie, który po raz pierwszy wprowadza dany produkt na rynek UE, niezależnie od jego skali działania. Zasada jest bezwzględna: każdy produkt musi być „wolny od wylesiania” i zgodny z przepisami kraju pochodzenia. To oznacza, że nawet niewielkie podmioty muszą zadbać o zgodność systemową i dokumentacyjną, jeśli chcą legalnie funkcjonować w obrocie unijnym.

Wprowadzenie EUDR i projektowane przepisy krajowe będą miały istotne skutki praktyczne, w szczególności dla firm z branży rolnej, spożywczej, drzewnej, meblarskiej i budowlanej. Przedsiębiorstwa będą zmuszone do wdrożenia kompleksowych procedur compliance, w tym analizy łańcucha dostaw, raportowania danych, a także kontroli pochodzenia i legalności surowców. Naruszenie tych wymagań, zwłaszcza w przypadku większych partii towaru może prowadzić do dotkliwych sankcji administracyjnych, strat finansowych i ryzyka reputacyjnego.

Warto podkreślić, że projekt UC101 przewiduje również konkretne instrumenty umożliwiające organom nadzorczym skuteczne działanie. Przewiduje w przypadku podejrzenia niezgodności z EUDR m.in. możliwość zastosowania środków tymczasowych, np. czasowego zakazu obrotu towarami a nawet obowiązek wycofania produktu z rynku. Planowane jest również stworzenie systemu wymiany informacji między inspekcjami oraz publikowanie statystyk dotyczących poziomu zgodności firm z nowymi przepisami.

Zgodnie z harmonogramem główne obowiązki wynikające z EUDR zaczną obowiązywać 30 grudnia 2024 r. dla dużych firm oraz 30 czerwca 2025 r. dla MŚP. Z tego względu projekt UC101 przewiduje pilne uchwalenie ustawy – najprawdopodobniej jeszcze w IV kwartale 2025 r. Oznacza to, że przedsiębiorcy mają bardzo ograniczony czas na wdrożenie zmian: konieczne będzie przeprowadzenie audytu wewnętrznego, przygotowanie dokumentacji, przeszkolenie personelu oraz zbudowanie systemów pozwalających na zgodne z prawem raportowanie i kontrolę pochodzenia towarów.

Podsumowując, projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem rozwiązań dotyczących zwalczania wylesiania i degradacji lasów to nie tylko element realizacji polityki klimatycznej UE, ale również istotne wyzwanie dla polskich przedsiębiorców. Przygotowanie do nowych obowiązków wymaga realnego zaangażowania organizacyjnego, operacyjnego i finansowego. Firmy, które nie podejmą odpowiednich działań już teraz, narażają się na poważne konsekwencje od sankcji administracyjnych, przez zerwanie umów handlowych, aż po utratę reputacji w oczach partnerów rynkowych.

Autorka: Marta Macuga, Adwokatka w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy