RPO pisze do Ministra Sprawiedliwości
Interwencję wszczęto po piśmie od obywatela, który zwrócił RPO uwagę na krótkie terminy obowiązujące w postępowaniu spadkowym. Chodzi o sytuację, w której można wystąpić z powództwem o uznanie danej osoby za niegodną dziedziczenia. Jak podkreślono w dokumencie przesłanym do RPO, obecnie obowiązujące terminy są zbyt krótkie, a przyczyna wystąpienia niegodności dziedziczenia może ujawnić się np. w okresie kilku lat po śmierci spadkodawcy. Obecnie obowiązujące warunki i terminy mogą wpływać negatywnie na konstytucyjne prawo do dziedziczenia.
ZOBACZ kanał Dziennik.pl na WhatsAppie
Zbyt krótkie terminy w postępowaniu spadkowym?
Interwencja w Ministerstwie Sprawiedliwości dotyczy dwóch terminów – rocznego i trzyletniego. Są to okresy, w których dana osoba może wystąpić do sądu cywilnego z żądaniem wykluczenia spadkobiercy z procesu dziedziczenia. Powództwo o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia należy wnieść:
- w ciągu 1 roku od momentu wystąpienia jednego z warunków, który jest podstawą uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia,
- nie później niż przed upływem 3 lat od śmierci spadkodawcy.
Pierwszy termin zależy od wiedzy osoby uprawnionej do spadku, drugi termin rozpoczyna się w momencie otwarcia spadku. Jak podkreślił RPO, obydwa terminy są obecnie przedmiotem krytyki. "Zauważa się, że niektóre z przyczyn uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia mogą wystąpić już po otwarciu spadku (np. umyślne zniszczenie testamentu). W takim wypadku może dojść do sytuacji, gdy dana przyczyna wystąpi już po upływie terminu" – wyjaśnił. Rzecznik zwrócił także uwagę na realia polskiego wymiaru sprawiedliwości i przedłużający się czas rozpraw dotyczących nabywania spadku. Zdaniem RPO należy przemyśleć, czy aktualne rozwiązania mają "uzasadnienie systemowe".
Czym jest niegodność dziedziczenia?
Od połowy listopada 2023 roku w polskim prawie obowiązuje 5 warunków niegodności dziedziczenia. Mowa m.in. o sytuacjach w których spadkobierca dopuścił się wobec spadkodawcy ciężkiego przestępstwa. W przypadku kwestii testamentu niegodnym dziedziczenia zostanie uznana osoba, która podstępem lub groźbą doprowadziła do zmiany treści dokumentu.
Za niegodną dziedziczenia zostanie także uznana osoba, która testament ukryje, zniszczy, podrobi lub świadomie skorzysta z podrobionego dokumentu. Kolejny warunek to drastyczne zaniedbanie spadkodawcy np. uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego wynikającego z obowiązków małżeńskich, opieki, władzy rodzicielskiej lub obowiązku pieczy.
Osoba, której sąd udowodni niegodność dziedziczenia traci prawo do zachowku i jest traktowana w taki sposób, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Prawo przewiduje, że żądanie o uznanie niegodnym dziedziczenia może złożyć dowolna osoba z otoczenia spadkodawcy. Nie musi to być krewny. Warto również pamiętać, że wszczęcie postępowania o uznanie niegodnym dziedziczenia musi być przeprowadzone w ramach odrębnego postępowania sądowego – nie można go łączyć z postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku.