Umowa o pracę to wciąż najbardziej powszechna forma zatrudnienia. Gwarantuje ona przywileje oraz procedury związane z zatrudnieniem, wypłatą wynagrodzenia, a także rozwiązaniem umowy. Jeśli nie będą przestrzegane, swoich praw możesz dochodzić (za darmo) przed inspekcją pracy lub sądem pracy.
Umowa może być zawarta:
- Na okres próbny. Jeśli pracodawca zechce sprawdzić, czy nadajesz się do powierzonej ci pracy, tak cię zatrudni. Od pracodawcy zależy, jak długo będzie trwała próba i czy w ogóle będzie. Nie może jednak przekraczać 3 miesięcy. Może poprzedzać każdą z umów o pracę.
- Na czas nieokreślony. Nie jest ograniczona żadnym terminem końcowym.
- Na czas określony. Tzw. umowa terminowa nie ma żadnych ograniczeń czasowych, może być zawarta nawet na trzy czy pięć lat. Trzecia umowa terminowa przekształca się automatycznie w umowę na czas nieokreślony, chyba że będzie między nimi ponad 30-dniowa przerwa.
- Na czas wykonywania określonej pracy. Jak nazwa wskazuje, zawierana jest w celu wykonania określonego zadania. Może być nią każda praca, w której nie można określić terminu jej zakończenia. Od umowy o dzieło odróżnia ją to, że wykonywana jest pod kierownictwem. Umowa rozwiązuje się z dniem ukończenia pracy, dla wykonania której była zwarta. Może być rozwiązana także za porozumieniem stron lub bez wypowiedzenia (z winy pracownika lub pracodawcy).
Kodeks pracy przewiduje jeszcze inne możliwości: umowę powołania, wyboru, mianowania czy spółdzielczej umowy o pracę, ale nie są one tak popularne.
Rozwiązanie umowy
Musisz wiedzieć, w jaki sposób możesz rozstać się z firmą, gdy zajdzie taka potrzeba. Masz kilka możliwości:
• Za porozumieniem stron. To najwygodniejszy sposób pożegnania się z pracodawcą. Umowę rozwiązujesz w dowolnym czasie, oczywiście uzgodnionym z szefem. Podobnie dogadujecie się co do warunków odejścia, np. czy wykorzystujesz urlop czy dostaniesz ekwiwalent. Może jednak zdarzyć się tak, że firma nie puści cię od razu, zanim znajdzie kogoś innego na twoje miejsce. Może też stwierdzić, że masz jeszcze dużo urlopu do wykorzystania, a firmy nie stać na zapłacenie ci ekwiwalentu.
W taki sposób masz prawo rozwiązać umowę zawartą na okres próbny, określony, wykonywania określonej pracy oraz na czas nieokreślony.
• Za wypowiedzeniem. Też ma też plusy, ale pod warunkiem, że nie jest ci spieszno z odejściem. Musisz bowiem odpracować pewien okres, który zależy od rodzaju umowy.
Przy umowie na czas próbny wypowiedzenie wynosi:
- 3 dni robocze - przy okresie próbnym nie przekraczającym dwóch tygodni
- tydzień - przy okresie próbnym trwającym ponad 2 tygodnie do 3 miesięcy (bez jednego dnia)
- 2 tygodnie - przy 3-miesięcznym okresie próbnym
Przy umowie na czas nieokreślony wypowiedzenie wynosi:
- 2 tygodnie - gdy pracujesz niecałe 6 miesięcy
- miesiąc - przy zatrudnieniu trwającym od 6 miesięcy do 3 lat (bez jednego dnia)
- 3 miesiące - przy zatrudnieniu co najmniej 3-letnim i dłuższym
Umowa na czas określony rozwiązuje się wraz z terminem, na który została zawarta. Jeśli jednak jest dłuższa od sześciu miesięcy, można w niej zapisać wcześniejsze jej rozwiązanie - wtedy za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Najdłuższy okres wypowiedzenia jest przy umowę na czas nieokreślony. To wielki plus, w sytuacji gdy zostajesz zwolniony. Masz trochę czasu na rozejrzenie się za nową pracą, i co ważne, dostajesz pensję. Ale gdy zależy ci na szybkim odejściu, może pokrzyżować plany.
Długość okresu wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony zależy od stażu zakładowego. A więc od okresu zatrudnienia u pracodawcy, z którym kończy się twoja współpraca. Okres 3-miesięcznego wypowiedzenia może być skrócony do jednego miesiąca. A więc pracujesz przez miesiąc, a pensję dostajesz za trzy. Ale tylko pracodawca może podjąć taką decyzję.
Jeśli wypowiedzenie wręczy ci pracodawca, w okresie wypowiedzenia masz prawo do dodatkowego wolnego (płatnego) na poszukiwanie pracy (jeśli odejdziesz sam - przywilej nie działa). Przysługuje zarówno zatrudnionym na umowę na czas nieokreślony, określony oraz na okres próbny, a także przy skróconym okresie wypowiedzenia. Ilość wolnego zależy od czasu wypowiedzenia.
- 2 dni robocze - przy wypowiedzeniu 2-tygodniowym oraz miesięcznym
- 3 dni robocze - przy - miesięcznym wypowiedzeniu lub skróconym do miesiąca
Jeśli umowę na czas nieokreślony wypowie pracodawca, musi podać przyczynę jej rozwiązania. Masz bowiem prawo - jeśli nie zgadzasz z taką decyzją - odwołać się do sądu pracy.
• Bez wypowiedzenia (rozstanie natychmiastowe). Nie warto nadużywać tej formy , gdyż może grozić to koniecznością zapłaty firmie odszkodowania, jeśli na drodze sądowej wykaże, że było nieuzasadnione. Ten sposób rozwiązania rozstania się z pracodawcą jest bowiem przewidziany wyłącznie w przypadku poważnego naruszenia praw pracownika.
Chronieni przed wypowiedzeniem
Nie każdy musi obawiać się zwolnienia. Niektórzy pracownicy są chronieni i nie można wypowiedzieć im umowy. Oczywiście od zwolnienia nie uchroni likwidacja firmy czy jej upadłość oraz zwolnienie dyscyplinarne.
Najpowszechniejsza sytuacja dotyczy osób w wieku przedemerytalnym. Nie można ich zwolnić, gdy do emerytury brakuje im nie więcej niż cztery lata. Ochronie podlegają więc kobiety w wieku 56 - 60 lat i mężczyźni w wieku 61 - 65 lat. Wiek emerytalny pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości) lub w szczególnym charakterze (np. dziennikarze, żołnierze zawodowi, celnicy, nauczyciele, artyści) to zwykle 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Ochrona obejmuje więc kobiety w wieku 51 - 55 lat i mężczyzn w wieku 56 - 60 lat. Przed zwolnieniem tak naprawdę chroni tylko umowa na czas nieokreślony, bowiem jeśli umowa terminowa rozwiąże się w trakcie okresu ochronnego, pracodawca nie ma obowiązku jej przedłużania.
Ochroną przed wypowiedzeniem objęte są także kobiety w ciąży oraz osoby przebywające na urlopie macierzyńskim (matka lub ojciec). Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę począwszy od pierwszego dnia ciąży aż do końca trwania urlopu macierzyńskiego. Gdyby umowa o pracę na czas określony kończyła się z upływem trzeciego miesiąca ciąży, automatycznie przedłuża się do dnia porodu. Wtedy kobiety nie można zwolnić do końca ciąży.
Na urlopie wychowawczym ochrona trwa od dnia złożenia wniosku o ten urlop. Pracodawca może dać wypowiedzenie w przypadku zwolnień grupowych lub indywidualnych, natomiast indywidualne tylko w czasie urlopu trwającego co najmniej trzy miesiące - jeśli zakładowa organizacja związkowa nie zgłosi sprzeciwu. Jeśli związki nie działają - pracownika zwalnia się bez konsultacji.
Umowa o pracę gwarantuje:
- pensję płaconą w ściśle określonym terminie oraz wynagrodzenie za nadgodziny
- płatny urlop wypoczynkowy - 20 dni przy stażu krótszym niż 10 lat (łącznie ze studiami) oraz 26 dni przy stażu co najmniej 10-letnim
- płatny urlop okolicznościowy - min. na niezbędne badania lekarskie, dwa dni w roku na opiekę nad dzieckiem, wolne z okazji urodzenia dziecka (dwa dni), wolne na swój ślub (dwa dni), a także ślub dziecka (jeden dzień), na pogrzeb bliskich (jeden lub dwa dni w zależności od pokrewieństwa)
- w przyszłości emerytura wynikająca z opłacania składki na ubezpieczenie emerytalne
- renta jeśli poważne zachorujemy i będziemy niezdolni do pracy - z ubezpieczenia rentowego
- płatne zwolnienie lekarskie, a po jego skończeniu świadczenie rehabilitacyjne wynikające z ubezpieczenia chorobowego
- zasiłek macierzyński po urodzeniu dziecka (18, 20 lub 28 tygodni w zależności od sytuacji) wynikający z ubezpieczenia chorobowego
- zasiłek opiekuńczy na dziecko (60 dni w roku) oraz innego chorego członka rodziny (14 dni w roku) wynikające z ubezpieczenia chorobowego
- bezpłatny dostęp do publicznej opieki zdrowotnej, badań i pobytów w szpitalu wynikające z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne
- odszkodowanie za utracone zdrowie w razie złamania ręki czy nogi określone w procentach z ubezpieczenia wypadkowego
- urlop wychowawczy (przez okres trzech lat oraz dodatkowe trzy lata na dziecko niepełnosprawne)
- zasiłek pogrzebowy dla rodziny pracownika (5288,68 zł) oraz odprawa pośmiertna dla rodziny pracownika (jedno-, trzy- lub sześciokrotność pensji w zależności od stażu pracy)
- świadczenia socjalne (dopłata do urlopu lub kolonii dziecka, fitness, basen, paczki świąteczne, itp )
- dochodzenie praw przed inspekcją pracy lub sądem pracy (bezpłatnie)
- płatne wypowiedzenie z pracy oraz 2 lub 3 dni na szukanie pracy
- zasiłek dla bezrobotnych oraz świadczenie przedemerytalne
- odprawa równa jednej, dwóm lub trzem pensjom w przypadku upadłości, reorganizacji firmy lub nawet likwidacji jednego stanowiska, ale tylko wtedy, gdy zatrudnia co najmniej 20 pracowników
- gdy firma padnie lub jest niewypłacalna z innego powodu i nie wypłaca pensji, dochodzenie zaległości z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- odprawę przy przejściu na rentę lub emeryturę (zwykle w wysokości jednej pensji)
- ochronę kobiet w ciąży i matek karmiących oraz pracowników młodocianych, ochronę kobiet przy niektórych pracach, osób pracujących w niebezpiecznych i szkodliwych warunkach, płatne przerwy podczas pracy i wiele innych przywilejów
- bezpieczne warunki pracy, np. sprzęt czy odzież ochronną
Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne z umowy o pracę:
- emerytalna - 19,52 proc. przychodu (do spółki z pracodawcą)
- rentowa - 10 proc. przychodu (do spółki z pracodawcą)
- chorobowa - 2,45 proc. przychodu (z puli pracownika)
- wypadkowa - 1,62 proc. przychodu (płaci pracodawca)
- zdrowotna - 9 proc. przychodu (płaci pracodawca)
