Bartek Godusławski, Grzegorz Osiecki: Jak będzie się rozwijała polska gospodarka w tym roku? Czy grozi nam na tyle silne spowolnienie tempa wzrostu, że trzeba będzie pomyśleć o stymulowaniu gospodarki większymi wydatkami publicznymi?

Reklama

Paweł Borys (prezes Polskiego Funduszu Rozwoju) Uważam, że 2019 r., wbrew niektórym komentarzom, będzie dobry. To może nie będzie wzrost PKB rzędu aż 5 proc, a raczej bardziej zrównoważony około 3,5-4,0 proc., czyli na poziomie tzw. potencjalnego wzrostu polskiej gospodarki. Wchodzimy w etap łagodnego cyklicznego spowolnienia, które jest zdrowe, bo zmniejsza napięcia na rynku pracy oraz ryzyko wzrostu inflacji, czy deficytu handlowego, a tym samym podwyżek stóp procentowych. Co ważne wchodzimy w okres spowolnienia z bardzo dobrymi parametrami ekonomicznymi – deficyt sektora finansów publicznych historycznie niski i bliski zera, inflacja poniżej 2 proc. i spadek cen ropy będzie ją obniżał w najbliższym czasie, silny wzrost wynagrodzeń o 7 proc. przy braku bezrobocia, ale delikatnym wzroście aktywności zawodowej, wzrost inwestycji o blisko 10 proc. oraz stabilny wzrost eksportu i zrównoważony bilans obrotów bieżących. Co najważniejsze dla trwałości wzrostu to przyrost produktywności o ponad 4 proc. w 2018 r., który nawet przy szybkim wzroście płac realnych ogranicza zwiększenie się jednostkowych kosztów pracy (dynamika około 2,5 proc.), co jest kluczowe dla przedsiębiorców oraz konkurencyjności gospodarki. Koszty te rosną dużo szybkiej w innych krajach regionu. Warto też odnotować, że zadłużenie zagraniczne Polski, co było jednym z istotnych celów tzw. planu Morawieckiego, spadło w ciągu dwóch lat z poziomu 72,5 proc. PKB do około 64,0 proc.

Jednak ryzyk dla gospodarki też nie brakuje, podobnie jak wyzwań...

W bardzo wielu obszarach jest bardzo wiele do zrobienia, abyśmy rzeczywiście dogonili najbogatsze kraje świata. Po części działa syndrom „szklanki do połowy pustej”, ale oczywiście bilans ryzyk w światowej gospodarce przesunął się niebezpiecznie w negatywną stronę pod koniec roku. Zakładam, że nie dojdzie do jakiś nadzwyczajnych zdarzeń i nie grozi nam poważniejszy kryzys. Jednak trzeba też dostrzegać negatywne scenariusze jak np. twardy brexit w jego konsekwencji recesja w Wielkiej Brytanii, zawirowania na rynkach walutowych i giełdach z możliwością problemów niektórych dużych banków europejskich oraz Włoch i recesja w strefie euro.

Wygląda to prawie na powtórkę z lat 2008-2009?

Nie zakładałbym, że to się wydarzy, ale prawdopodobieństwo takiego scenariusza nie jest też małe i wynosi w mojej ocenie nawet około 20 proc.. Do tego należy obserwować wypłacalność Turcji, sytuację polityczną i finansową we Włoszech oraz rozwój wojny handlowej, która zapewne będzie jednak miała przełożenie na realną gospodarkę w najbliższych kwartałach. Pewne restrykcje napędzały nawet handel w 2018 r., ale cykl zapasów oraz wejście pewnych barier może spowodować hamowanie gospodarki światowej w I i II kw. 2019 r.. To antycypuje wejście amerykańskiego rynku akcji w fazę bessy, ponieważ korporacje z indeksu S&P500 blisko 2/3 zysków generują spoza USA.W Polsce zakładałbym nadal solidny wzrost. Wyzwania zaczną się w kolejnych latach, głównie w związku z tym, że proces starzenia się społeczeństwa będzie coraz bardziej widoczny. I trudniej będzie wykorzystywać takie proste rezerwy, które ewidentnie się wyczerpują, także jeżeli chodzi np. import kapitału i transfer technologii. Mamy kilka lat, żeby zbudować nasz własny przepis na polskie zaawansowane technologie oraz globalne marki. W języku ekonomicznym oznacza to dźwignię dla wzrostu produktywności oraz więcej kapitału i technologi w modelu wzrostu. To jest klucz do dobrobytu.

Oczywiście znalezienie tego przepisu nie jest łatwe i trwałe przejście z gospodarek biedniejszych do najbogatszych udało się tylko kilku krajom na świecie. Ale jesteśmy na właściwej trajektorii, choć takie elementy jak współpraca nauki z biznesem, energetyka, czy spójność społeczna, mogą nas z tej drogi zepchnąć. Uważam na przykład, że rosnąca polaryzacja polityczna polskiego społeczeństwa może stanowić już czynnik hamujący rozwój. Zawsze w historii na tym przegrywaliśmy. Dlatego jako fan Arystotelesa i zdecydowany zwolennik „złotego środka” życzę wszystkim w nowym roku większej jedności i obniżenia temperatury sporu politycznego! Choć zapewne w roku podwójnych wyborów nie będzie łatwo. Warto, w Polsce, wokół pewnych priorytetów budować konsensus jak na przykład w sprawie obronności, polityki energetycznej, czy systemu emerytalnego, czyli takich reform jak pracownicze plany kapitałowe. Jeżeli chcemy mieć poziom rozwoju jak Niemcy, w których często ma miejsce tzw. wielka koalicja, czy kraje skandynawskie, to budujmy większą stabilność instytucji, zaufanie i co najmniej w ważnych sprawach osiągajmy konsenus.

Reklama

Mamy już pierwsze propozycje PO: zmiany w system podatkowym oraz rozszerzenie programu 500+ na pierwsze dziecko. To lekko licząc koszt od 50 do 70 mld zł. W PiS też słychać jakieś propozycje obniżki obciążeń podatkowych. Czyli grozi nam licytacja w skali jakiej w Polsce jeszcze nigdy nie było...

Na pewno w przyszłym roku pojawi się szereg pomysłów w kontekście kampanii wyborczej. Tu oczywiście ważna będzie równowaga pomiędzy obietnicami socjalnymi, a możliwościami finansów publicznych. Nie wszystkie propozycje podatkowe muszą jednak oznaczać załamanie finansów publicznych. W Stanach Zjednoczonych Donald Trump przeprowadził jedną z większych w historii obniżek podatków i przełożyło się to bardzo mocno na wzrost inwestycji, na rozwój gospodarczy, sytuację na rynku pracy, co w efekcie spowodowało, że deficyt nie wzrósł istotnie. Mamy nawet do czynienia ze spadkiem długu publicznego. Wszystko zależy, jak ewentualne ulgi podatkowe są skonstruowane, czasami one mogą przynieść zwiększenie wpływów podatkowych poprzez ograniczanie np szarej strefy. To co jest ważne w Polsce, to uproszczenie systemu oraz zmniejszenie efektywnego opodatkowania osób o niższych dochodach. Warto by to wszystko było dobrze policzone.

A polityka społeczna?

Na pewno musimy się zmierzyć z takimi kwestiami jak progresywność systemu podatkowego. Priorytetem powinno być zmniejszenie realnych obciążeń osób niżej zarabiających. Druga sprawa to polityka senioralna i prorodzinna, ale tutaj uważam, że priorytetem powinna być poprawa infrastruktury dla seniorów, rodzin i dzieci oraz ułatwienie powrotu do pracy, czy aktywizacja zawodowa seniorów.

Jak pojawia się jakakolwiek transakcja na rynku, to zaraz mamy spekulacje czy zainteresowany przejęciem lub udziałami nie będzie Polski fundusz Rozwoju. Czy nie ma presji politycznej, by PFR angażował się w projekty nie zawsze dobrze oceniane ekonomicznie, ale istotne dla władzy?

Przede wszystkim miło mi, że PFR ma silną markę i wiarygodność na rynku. Mamy bardzo profesjonalny zespół, jesteśmy postrzegani jako sprawna instytucja, która ma zdolność realizacji takich projektów inwestycyjnych. I też widzimy spore zainteresowanie ze strony inwestorów z Polski i z zagranicy różnego typu inwestycjami. Każda z nich ma swoje uzasadnienie ekonomiczne. Stworzyliśmy wysokie standardy ładu korporacyjnego, który zabezpieczają, że transakcje mają charakter rynkowy. Ponad połowa członków rady PFR musi być niezależna, nasz statut mówi, że stopy zwrotu z inwestycji powinny być rynkowe i każda decyzja inwestycyjna jest podejmowana przez niezależny komitet inwestycyjny przy funduszu. I w ten sposób gwarantujemy, że wszystkie decyzje inwestycyjne mają test rynkowy.

Ja nie ukrywam, że zależy mi również, by PFR był postrzegany jako swego rodzaju moderator pewnych programów gospodarczych i instytucja, która wzmacnia prywatny rynek kapitałowy. Działając jako fundusz funduszy dla rynku venture capital lub private equity, czy poprzez wdrożenie Pracowniczych Programów Kapitałowych, chcemy być instytucją, która przede wszystkim przyczynia się do budowy silnego lokalnego rynku kapitałowego, który w najbogatrzych krajach jest bazą finansowania rozwoju prywatnego sektora przedsiębiorstw, inwestycji infrastrukturalnych, czy innowacji. Natomiast w pewnym zakresie inwestycje bezpośrednie, głównie jako parter finansowy, są uzasadnione. Nie ma wątpliwości, że nabycie Pekao w sytuacji, gdy jego właściciel UniCredit miał problemy, było transakcją wręcz w tamtym momencie niezbędną i więdzą o tym dobrze także krytycy tej inwestycji, którzy lepiej rozumieją sytuację włoskich banków.

Jak PFR traktuje inwestycję w Bank Pekao? Czy celem jest pobieranie jedynie dywidendy, a może są już plany sprzedaży waszego pakietu akcji?

Nie myślimy w tej chwili o sprzedaży, a naszą obecność traktujemy jako długoterminową inwestycję finansową. W chwili gdy jej dokonywaliśmy chodziło wprost o zapewnienie bezpieczeństwa drugiego banku w Polsce oraz wspieraliśmy PZU w ich strategii inwestowania w tym sektorze. Uważam, że Bank Pekao, ma duży potencjał rozwoju, który cały czas jest niewykorzystany. Bank powinien się skoncentrować na szybkiej transformacji cyfrowej, inwestycjach technologicznych, rozwoju w segmentach małych średnich i firm oraz unowocześnieniu oferty detalicznej.

Wiele krytyki pojawiło się przy zakupie Polskich Kolei Linowych. Ta transakcja była przedstawiana właściwie zerojedynkowo przez komentatorów – od nie było tu rachunku ekonomicznego, a była zwyczajna inspiracja polityczna, po euforię zwłaszcza na Podhalu.

Odebraliśmy bardzo wiele pozytywnych komentarzy po tej transakcji, głównie ze strony lokalnej społeczności. W sprawie PKL byłem bardzo zaskoczony krytycznymi opiniami, bo oczywiście nikt z tych komentatorów nie ma wiedzy o tej inwestycji. Pojawiło się wiele nieprawdziwych informacji, a tymczasem przebieg tej transakcji był w pełni rynkowy. Mianowicie, owszem kilka lat temu sprywatyzowano PKL, ale udziały nabył fundusz private equity, który standardowo ma kilkuletni horyzont inwestycji. Była to zatem prywatyzacja z określonym terminem ważności. Obecnie kończył się okres życia tego funduszu, który jak to jak przyjęte w tego typu sytuacjach w maju zaprosił różne podmioty do składania ofert na nabycie PKL, w tym zaproszony został PFR. Przeprowadziliśmy pięciomiesięczny profesjonalny proces transakcyjny i na bazie due diligence PKL oraz niezależnych wycen, złożyliśmy ofertę. Później trwały negocjacje i ostatecznie porozumieliśmy się na dobrych warunkach. Jestem przekonany, że to się wpisuje w naszą strategię inwestycji infrastrukturalnych.

Na przykład większość ośrodków narciarskiich w Alpach to samorządowe konsorcja, czyli należą do sektora publicznego. Francuski słynny kompleks narciarski 3 Doliny zbudowała podobna do PFR instytucja, czyli francuski bank rozwoju CDC. Liczymy, że dzięki naszej obecności odblokujemy potencjał inwestycyjny PKL, by ta część Tatr i Beskidów nie traciła swojej atrakcyjności na rzecz chociażby słowackich Tatr. Od kilku lat mieliśmy zablokowane inwestycje PKL, ponieważ dotychczasowy właściciel był w konflikcie z lokalnymi władzami oraz Parkiem Tatrzańskim. Liczmy, że PFR jako polska instytucja rozwojowa osiągnie porozumienie z parterami społecznymi, uruchomimy szereg nowych inwestycji z korzyścią dla turystów i narciarzy przy zachowaniu naturalnych walorów polskich gór. W naszych projekcjach zakładamy blisko 15-proc. stopę zwrotu z tej transakcji, ale bardziej niż na krótkoterminowych zyskach zależy nam na inwestycjach i rozwoju infrastruktury PKL. Dlatego zaangażowaliśmy się w tą transakcję.

Wątpliwości pojawiły się dlatego, że żadna ze stron transakcji nie zdecydowała się ujawnić ceny. Nie wiadomo też jaka jest docelowa strategia wyjścia PFR z tej inwestycji: czy chce odsprzedać PKL z zyskiem za kilka lat, czy już na zawsze pozostać właścicielem tej infrastruktury.

Od strony wycen było to absolutnie przedsięwzięcie rynkowe i atrakcyjne. PKL generuje ponad 50 mln zł zysku rocznie! Nawet gdybyśmy zapłacili ponad 500 mln zł jak spekulują niektóre media, to byłaby to rentowna transakcja. A mogę tylko zdradzić, że zapłaciliśmy znacznie mniej. Nie miałbym żadnego problemu z tym, żeby ujawnić ceny, gdyby nie to, że jesteśmy związani umowami o poufności i tajemnicą zawodową. Wystąpiliśmy do drugiej strony transakcji o zgodę na ujawnienie ceny i czekamy na odpowiedź. Nie mamy tutaj absolutnie nic do ukrycia, ale musimy również przestrzegać pewnych reguł profesjonalnych. Może będzie w pewnym momencie możliwość podania tej ceny, choć nie jest to standardem w funduszach.

A strategia wyjścia?

Mamy tę zaletę, że patrzymy w perspektywie długoterminowej. Będziemy się koncentrować na przygotowaniu w I kwartale tego roku nowego plan inwestycyjnego PKL, po to aby jak najlepiej służyły poprawie atrakcyjności turystycznej regionu Tart i Beskidów.

W Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju PFR był definiowany jako zamachowe koło inwestycyjne i inicjator innowacji, ale można odnieść wrażenie, że ma wizerunek instytucji służącej do rozwiązywania doraźnych problemów…

Nie do końca się zgadzam. Oczywiście jesteśmy znani z kilku takich dużych transakcji, które ja nazywam sytuacjami specjalnymi typu przejęcie znajdującej się w problemach Pesy. Natomiast absolutnie wierzę, że to była wartościowa inwestycja, zbudowany został atrakcyjny potencjał przemysłowy firmy, która znalazła się na pewnym zakręcie finansowym i dzięki naszemu pojawieniu się firma ma możliwość wyjścia z tych problemów, mając atrakcyjny portfel zamówień. I jednocześnie mówimy o 4 tys. miejsc pracy… Nie mamy zbyt wiele polskich firm z własnym produktem, a Pesa jako producent taboru kolejowego jest takim podmiotem. Natomiast dużo więcej robimy w ogóle w obszarach tworzenia sprzyjających warunków rozwojowi inwestycji, gdzie bardzo aktywne są także inne instytycje Grupy PFR jak PAIH, który stworzył ponad 50 przedstawicielstw zagranicznych i notujemy wzrost obsługiwanych inwestycji, KUKE z silny wzrostem ubezpieczeń eksportowych, PARP z choćby sprawnie realizowanych programem Polski Wschodniej, BGK z wzrostem finansowania małych i średnich firm w ramach de minimis, czy ARP przyciągający do Polski duże inwestycje w obszarze elektromobilności. Jestem pewien, że PFR bardzo dużo zrobił w obszarze innowacji.

Dużo czyli?

W 2018 roku – i to jest duży sukces – utworzyliśmy 27 prywatnych funduszy venture capital, w których za pośrednictwem PFR Ventures jesteśmy inwestorem. To czyni Polskę jednym z większych rynków finansowania start-upów i innowacji w Europie. Pieniądze już są dostępne i będą płynęły do gospodarki przez najbliższe lata. Nasz zespół uzyskał też uznanie międzynarodowe w tym zakresie i jesteśmy zapraszani na poziomie europejskim do różnych konsultacji jak budować rynek venture capital w danym kraju. Stworzyliśmy także fundusz funduszy dedykowany branży private equity. Za nami dużo pracy jeśli chodzi o legislację, a przed nami dużo pracy jeśli chodzi o wdrożenie. Mam na myśli PPK, które potencjalnie wygenerują kilkanaście miliardów oszczędności długoterminowych. Można więc powiedzieć, że jako PFR wdrażamy kluczowe inicjatywy, które mają w Polsce zbudować prywatny rynek kapitałowy dużej skali.

A czy to nie ironia, że instytucja państwowa przejęła odpowiedzialność za budowę rynku kapitałowego?

Na całym świecie państwo tworzy ten rynek jako regulator, a instytucje rozwojowe dodatkowo ten proces wzmacniają, dając publiczny początkowy kapitał tworzymy prywatne fundusze, które mobilizują kapitał prywatny. W Europie większość środków pochodzi albo z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, albo z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Do tego są lokalne instytucje publiczne w poszczególnych krajach. Miałem takie rozmowy z funduszami, które mówiły: zawsze jeździliśmy do Londynu, Nowego Jorku albo Luksemburga, teraz możemy pojechać na ulicę Kruczą (siedziba PFR – red.) i na ten temat porozmawiać. Bo z zagranicy nie zbuduje się rynku. A my mówimy o budowaniu rynku. Więc gdyby nie było PFR, to te 27 funduszy venture capital by nie powstało, a z tych środków finansowanie ma otrzymać ponad 500 polskich innowacyjnych firm, z których może powstaną polskie globalne marki.

A jeżeli chodzi o miniony rok na rynku finansowym? Afera GetBacku, nowe problemy z Getin Noble Bankiem i skandale, które wybuchły w Komisji Nadzoru Finansowego. Nagle to wszystko zaczęło się składać jak domek z kart.

Tu jest kilka kwestii. Rzeczywiście to nie był dobry rok, jeśli chodzi o reputację rynku kapitałowego i nadzoru. Zaufanie do tego rynku zostało nadwyrężone. I teraz jest rolą i nadzoru, i środowiska, żeby tę reputację odbudować. Bo kiedyś rynek kapitałowy w Polsce, giełda, były kojarzone bardzo pozytywnie jako symbol zmian gospodarczych w naszym kraju. GPW powinna być kojarzona jako miejsce, gdzie przedsiębiorcy mogą pozyskać kapitał, a oszczędzający mogą w sposób atrakcyjny dokonać inwestycji. I to wszystko powinno być możliwie przejrzyste i bezpieczne. Jeżeli chodzi o aferę GetBack, to ona pokazała szereg słabości jeżeli chodzi o dojrzałość tego rynku…

A być może też jakość nadzoru?

Tak. Dlatego powiedziałem – dojrzałość rynku jako całości. Informacje publicznie dostępne na temat GetBack mówią, że miały w tej spółce miejsce zwyczajne przestępstwa oszustwa i kradzieży środków od dłuższego czasu. Natomiast pierwsze doniesienie w tej sprawie złożył akurat PFR, za co notabene byliśmy atakowani. Teraz przechodzimy bolesny okres dojrzewania. Zawsze będą upadłości firm i nieprawidłowości. Pytanie jak sobie z nimi radzimy. Wydaje mi się, że w Polsce głównym problemem było to, że pewne nieprawidłowości były zbyt późno identyfikowane, a jednocześnie nie było nieuchronności kar. Czyli się pewne sprawy rozmywały, a tymczasem w USA wymiar sprawiedliwości i nadzór finansowy w sytuacji nieprawidłowości działają szybko i bez taryfy ulgowej.

Więc nie tylko jest problem jakości, ale mamy też słabość przepisów regulujących rynki finansowe.

Jestem przekonany, że w Polsce nadzór nad sektorem bankowym jest jednym z lepszych na świecie. I prawdą jest, że sektor bankowy jest bezpieczny, ma jeden z najwyższych poziomów kapitałów, bardzo dobrą płynność. Co nie znaczy, że punktowe ryzyka w nim nie występują. Natomiast nie mają one charakteru systemowego.

Natomiast jeżeli chodzi o nadzór nad rynkiem kapitałowym, to rzeczywiście fundusze i obrót nimi to jest spore wyzwanie przed KNF, żeby poprawić sytuację jeśli chodzi o szybkość postępowań czy zatwierdzanie prospektów, szybkość analizy informacji. Mamy nowego przewodniczącego i jestem przekonany, że jest to osoba o bardzo dobrych kompetencjach, która to zrobi, a środowisko rynku finansowego powinno w tym pomóc.

Tylko ci dobrzy fachowcy, jak popatrzą, że mogą być w każdej chwili wyciągnięci z mieszkania w kajdankach jak przewodniczący Wojciech Kwaśniak, to dwa razy się zastanowią, zanim przyjdą do pracy dla państwa. Bo to, że zarobią mniej niż w sektorze prywatnym, to jest oczywiste. Ale pewnie jakaś część z nich chciałaby dla państwa popracować.

Ostatnie informacje dotyczące zarzutów dla urzędników KNF w sprawie SKOK Wołomin odebrałem z najwyższym niepokojem. Pamiętam informacje o pobiciu Wojciecha Kwaśniaka kilka lat temu, która mnie wtedy zszokowała. Ma on istotny wkład w bezpieczeństwo i rozwój polskiego sektora bankowego. Z podobnym niepokojem odbierałem kiedyś informacje o zarzutach dla szefa CBA Mariusza Kamińskiego.

To nie są jednak sytuacje porównywalne.

Warto przypomnieć, że w 2005 r. Polska miała niechlubne 70 miejsce – najsłabsze od początku lat 90-tych – w światowym Indeksie Percepcji Korupcji. Od momentu utworzenia CBA ma miejsce trend spadku korpucji w Polsce i zajmujemy obecnie 36 miejsce. Mówię o tym, ponieważ korupcja ma potężne koszty gospodarcze i społeczne, a inwestycja w stworzenie CBA była zapewne jedną z najlepszych interesów państwa polskiego w ostatnich 30 latach. Istotny wkład w tym zakresie ma właśnie Mariusz Kamiński. Nie można mylić przestępców z tymi, którzy ich ścigają, choć oczywiście nie mam wiedzy procesowej. Jednak co do zasady państwo powinno dbać o osoby, które dla niego pracują i podejmują trudne decyzje. Jestem zwolennikiem wyższej ochrony prawnej - dodatkowej autoryzacji możliwości postawienia zarzutów - wszystkich urzędników, które zajmują się nadzorem nad rynkiem finansowym, ściganiem przestępstw podatkowych, czy korpucji. W przypadku KNF są nawet stosowne rekomendacje komitetu bazylejskiego, żeby urzędnicy mieli wyższy poziom ochrony prawnej, bo są narażeni na to, że druga strona będzie chciała podważyć ich reputację i wpłynąć na ich decyzje. Wyższa ochrona prawna urzędników KNF, to większa niezależność nadzoru.

Czyli pożądanym rozwiązaniem byłaby tu zmiana ustawy? Wprowadzenie szczególnego statusu, jaki mają właśnie prokuratorzy…

Jestem zdania, że zanim się postawi jakikolwiek zarzut pracownikowi KNF czy w ogóle pracownikom tych urzędów, które ścigają przestępców, to zarzuty powinny być bardzo poważne i bardzo ostrożnie ocenione oraz niezależnie zweryfikowane. Nie można prowokować sytuacji, że urzędnicy będą się bali podejmować decyzje, albo nie będą chcieli pracować w tego typu instytucjach, ze względu na ryzyko odpowiedzialności. Nie mówimy tu o sytuacjach zerojedynkowych – ewidentnej nieuczciwości urzędnika, bo takie rzeczy powinny być bezwzględnie penalizowane.