Wiceminister finansów: Byliśmy importerem przestępczości VAT. Ten czas się kończy

Jak wyglądają wpływy z VAT po pierwszym półroczu i jaka część wzrostu wobec zeszłego roku wynika z koniunktury, a jaka z uszczelniania?

Po sześciu miesiącach wpływy z VAT były wyższe o 17,5 mld zł niż rok wcześniej, to wzrost o 28 proc. Są to wyniki, których nie można wytłumaczyć tylko lepszą sytuacją gospodarczą czy rosnącą bazą VAT.

Ile z tego wynika z koniunktury?

Szacunki są różne, jednak będziemy w stanie to ocenić na podstawie całorocznych wpływów. Dziś, przyjmując poprawki na możliwy błąd, możemy szacować, że efekt koniunktury to 4 mld zł z tych 17,5 mld.

Czyli ponad 13 mld zł pochodziłoby z uszczelnienia, ale jednocześnie 6,2 mld zł miała wartość zwrotów, których dokonano w 2016 r., a ich termin przypadał na początek 2017 r. ?

Tak, trzeba także uwzględnić jeszcze mechanizmy, jakie zastosowaliśmy w przypadku zwrotów. To dowodzi, że uszczelnienie jest faktem. Pokazuje, że nastąpiła zmiana polityki z takiej, która rozszczelniała system podatku VAT na politykę uszczelniającą ten podatek i zwiększającą wpływy z niego. Za rządów PO miało miejsce rozerwanie związku koniunktury gospodarczej z wpływami z VAT, czyli konsumpcja rosła, ale wpływy z VAT nie rosły lub wręcz spadały. Chcemy opublikować informację na ten temat, która mam nadzieję wywoła refleksję u ekspertów i tych polityków, którzy dziś deprecjonują efekt uszczelniania mówiąc, że rosnące wpływy to jedynie rezultat koniunktury czy „500 plus”. Chcemy te niedopowiedzenia i spekulacje, jakie pojawiły się w przestrzeni publicznej, maksymalnie ograniczyć, ponieważ nie pomagają debacie publicznej. Dezinformacja, czy podważanie realnych owoców naszych działań nie służy niczemu dobremu.

Czemu wcześniej dochody z VAT tak nie rosły?

To wynika z narastającej przez lata rządów PO „patologizacji” tego podatku. Jest on techniczny i wymaga nieustannej dbałości, by mechanizm opodatkowania działał dobrze i nie dochodziło do wyłudzeń. Nasi sąsiedzi Słowacy czy Czesi wprowadzali takie instrumenty na bieżąco, są one zresztą powszechnie znane i opisywane w raportach Komisji Europejskiej od 10 lat. U nas tego nie robiono, w wyniku czego wyłudzenia i przestępczość VAT-owska rosła szybciej niż dochody z koniunktury. Doszło do sytuacji, w której z jednej strony cała uczciwa gospodarka generowała coraz więcej VAT, ale jeszcze szybciej ten VAT wykradała nieuczciwa część gospodarki.

W konsultacjach mamy projekty ustaw o spilt payment (podzielonej płatności VAT) czy STIR. Jakie te rozwiązania mogą dać dodatkowe efekty do uszczelnienia?

Nowe prawo ma dać przewagę informacyjną służbom skarbowym tak, by można było mówić o wygranej wojnie z przestępczością w VAT.

Taką wojnę można wygrać? Czy to raczej nieustanny wyścig między fiskusem a przestępcami?

Jest coś co będzie świadczyć o tym, że taką wojnę się wygrało. Jeśli zmiany w prawie i sposobach działania fiskusa doprowadzą do tego, że przestępcze grupy zajmujące się wyłudzaniem VAT wycofają się z Polski i zainteresują innymi jurysdykcjami podatkowymi, które nie podjęły efektywnej walki z wyłudzeniami, to będzie to ogromna zmiana jakościowa.

Czyli chcemy wyeksportować wyłudzających za granicę?

Nie. Po prostu uważamy, że każde państwo powinno zabezpieczyć się na odpowiednim poziomie. Zresztą eksport, czy raczej migracje takich grup, trwa od lat korzystając z unijnych swobód gospodarczych. Oszuści podatkowi przenoszą się z państw o silnej sprawności w uszczelnianiu systemu podatkowego do tych, które nie są tak sprawne. Do tej pory byliśmy importerem fali migracji przestępczości VAT, dlatego musimy na to stanowczo zareagować.

Kiedy projekty mogą wejść w życie?

Sukcesywnie w pierwszej połowie przyszłego roku. Jest to szereg rozwiązań, nie tylko STIR czy podzielona płatność w VAT, ale również rozszerzenie obowiązku składania jednolitych plików kontrolnych (JPK) także na paragony. To bardzo ambitne zadanie pod każdym względem: legislacyjnym, technicznym, informacyjnym oraz operacyjnym.

A co z centralnym rejestrem faktur (CRF)?

Jesteśmy w przededniu podejmowania przełomowych decyzji w tej sprawie. Mam nadzieję, że będą szły w kierunku „near real time reporting” (raportowaniu w czasie zbliżonym do rzeczywistego) i będą rozwiązaniami kształtowanymi z maksymalnym uwzględnieniem interesu przedsiębiorców, tak, by mogli z dużą łatwością przystępować do docelowego CRF.

A czemu nie on-line ?

Funkcjonalność on-line ma być dodana na dalszym etapie, jednak w momencie wejście w życie tych rozwiązań nie będzie obowiązkowa. Poza tym efekt uszczelniający raportowania on-line, czy raczej real time, w porównaniu z naszą propozycją, jest ograniczony. Jednocześnie utrudnienia technologiczne dla przedsiębiorców z tym związane są bardzo duże. Wymagałoby to zmiany systemów fakturowych, których w Polsce są tysiące. Każda firma kreuje własny na potrzeby swoje i klientów. Przypominam jednak, że ta droga będzie otwarta i sukcesywnie będziemy z niej korzystać.

Dziś mamy JPK faktury, wkrótce będą JPK paragony, później będzie jeszcze CRF. Czy resort nie zatka się analitycznie taką masą spływających danych?

Na pewno nie. Już dziś nasze możliwości analityczne wyprzedzają potrzeby i napływ danych. Każdy z tych projektów jest oceniany przez naszych ekspertów także pod kątem napływu danych i możliwości ich przetworzenia.

Czy jesteśmy w stanie ocenić nie tylko liczbowo, jakie efekty dają poszczególne wprowadzone rozwiązania po stronie fiskusa czy firm?

Takie podsumowanie będzie zrobione po zamknięciu roku budżetowego. Niemniej jednak widać, że istnieje interakcja między różnymi instrumentami uszczelniającymi podatki. O ile jesteśmy w stanie ocenić jak wzrosły dochody budżetu dzięki uszczelnieniu, to rozkład tej sumy na poszczególne rozwiązania jest niezwykle trudny. Pojawiają się efekty synergii, np. zaraportowanie danych w JPK daje efekty nie tylko w VAT, ale także w innych podatkach, takich jak CIT.

Czy MF ma jakiś pomysł na walkę z pustymi fakturami, które według NIK są jedną z większych plag systemu podatkowego?

Puste faktury są bardzo prymitywnym mechanizmem obniżania zobowiązania podatkowego w VAT, czy w podatku dochodowym i niestety jeszcze obecnie wykorzystywanym. Nie mogę w tej chwili wchodzić w szczegóły, natomiast będziemy mieli możliwość bardzo precyzyjnego określania nabywców i odbiorców tego typu dokumentów. Spowoduje to, że podatnik, który decyduje się na zakup pustej faktury, musi liczyć się z bardzo bolesnymi konsekwencjami takiego ruchu. Będziemy mieli też możliwości sięgania wstecz w odniesieniu do pustych faktur. Dlatego chciałbym bardzo przestrzec podatników przed używaniem tego typu „optymalizacji”.

Czy to będzie jakieś nowe narzędzie analityczne, które pozwoli wyłapywać osoby obracające pustymi fakturami?

Nie mogę w tym momencie zdradzać szczegółów. Jednak nasze kompetencje informatyczne oraz analiza danych z różnych źródeł umożliwią nam wyselekcjonowanie tego typu nadużyć.

Jak bardzo wstecz skarbówka będzie kontrolowała czy ktoś używał pustych faktur?

Priorytetem będą lata najbliższe. Nie podam jednak daty granicznej.

Niedawno miała miejsce zmasowana akcja kontrola w Warszawie pod kątem tego czy klienci otrzymują paragony. W jeden dzień wystawiono grzywny warte kilkadziesiąt tysięcy złotych. To nowy front walki, który otwiera MF?

To nie jest żaden nowy front, tylko realizacja obowiązków od dawna istniejących. Tutaj mamy dokładnie ten sam mechanizm działania co przy pustych fakturach. Będziemy w stanie ustalić charakterystyki wystawiania paragonów przez obiekty handlowe i usługowe. Na bazie działań analitycznych, które są już w wielu państwach na Zachodzie, wyselekcjonujemy przedsiębiorców, którzy dość liberalnie podchodzą do wystawiania paragonów fiskalnych. Nie mówimy tutaj tylko o patrzeniu w przyszłość, ale także o pewnej retrospekcji.

Chcecie działać w tej kwestii na bazie systemu kas fiskalnych on-line?

Część państw poszła tutaj faktycznie w kontrole w czasie rzeczywistych i pełny on-line. Mają z tego tytułu nawet sukcesy. Jednak koszt wdrożenia tego typu systemu po stronie przedsiębiorców jest wysoki, dlatego próbujemy racjonalnie podchodzić do wprowadzania tego rozwiązania, rozkładając ją w czasie.

Czyli analiza będzie się odbywała na podstawie JPK paragon? Jeśli fiskus zobaczy nagły wzrost obrotów w danej firmie, znacznie większy niż w poprzednich miesiącach, to znaczy, że z wydawaniem paragonów jest coś nie tak.

Najpierw przedsiębiorcy trzeba będzie pogratulować sukcesów. Jednak jeśli firma po tym sukcesie uzna, że jakiś paragon mu się gdzieś zapodział, to zawsze ma możliwość zrobienia korekty i pozbycia się problemu.

Dla średnich czy dużych firm wprowadzenie JPK paragon będzie pewnie jakąś uciążliwością, ale sobie z tym poradzą, jednak dla jednoosobowych działalności czy mikrofirm to będzie wyzwanie. Czy MF planuje jakieś ułatwienia albo instruktaże?

Oczywiście, że tak. Naszą naczelną zasadą jest nakładanie obowiązków raportowania danych, ale proporcjonalnie do możliwości różnych kategorii podatników. Pewne systemy muszą być powszechne, aby miały sens. Jeśli wydzielimy z mechanizmu jakiś typ przedsiębiorców, to element przestępczy będzie dążył do tego, aby spełnić te kryteria i znaleźć się poniżej radaru administracji skarbowej. Przy paragonie fiskalnym skala raportowania i jego precyzja są determinowane funkcjonalnością kas posiadanych przez firmy. Jeśli one są kompletnie skomputeryzowane, to oczywiście pojawia się dodatkowych obowiązek, ale on nie jest specjalnie uciążliwy.

Żeby nakłonić firmy do split payment przygotowywane są pewne bonusy i zachęty. Czy podobnie będzie z JPK paragon?

Nie, ale przyjmuję tę uwagę na warsztat.