Tarcza antykryzysowa a prawa pracownika w pytaniach i odpowiedziach [SPECJALNE WYDANIE]

Dofinansowanie z FGŚP

1. Czy pracownicy mają wpływ na to, jakie rozwiązanie ich obejmie: przestój ekonomiczny czy obniżony wymiar czasu pracy?

W odniesieniu do poszczególnych pracowników decyduje o tym pracodawca. Porozumienie zawarte ze stroną społeczną powinno jednak wskazywać grupy zawodowe, które są objęte takimi rozwiązaniami. W konsekwencji pracodawca ma prawo wskazywać jedynie tych pracowników, którzy należą do takich grup. [ŁK]

2. Od kiedy moje wynagrodzenie zostanie obniżone w związku z przestojem? Czy poza obniżonym wynagrodzeniem otrzymam też kwotę dofinansowania, którą uzyskał pracodawca?

Obniżka wynagrodzenia następuje na mocy decyzji pracodawcy o objęciu danego pracownika przestojem ekonomicznym albo obniżeniem wymiaru czasu pracy. Co do zasady obniżka następuje zatem ze skutkiem natychmiastowym, w momencie podjęcia tej decyzji przez pracodawcę – chyba że pracodawca wskaże inny termin w przyszłości. Nie, jest to bowiem pomoc skierowana do pracodawcy i ma pozwolić firmie utrzymać miejsca pracy. [ŁK]

3. Czy obniżenie wynagrodzenia oznacza, że pracodawca wręczy mi wypowiedzenie zmieniające albo zaproponuje zawarcie porozumienia zmieniającego umowę o pracę?

Nie. Wystarczy decyzja pracodawcy o objęciu pracownika jednym z dwóch rozwiązań – przestojem ekonomicznym albo obniżeniem wymiaru czasu pracy. [ŁK]

4. Jaki jest maksymalny okres obniżenia wynagrodzenia?

Jako że obniżenie wynagrodzenia jest konsekwencją objęcia pracownika przestojem ekonomicznym albo obniżonym wymiarem czasu pracy, to maksymalny okres obowiązywania obniżki będzie wynikać z porozumienia zawartego ze stroną społeczną. Nie musi to być okres nieprzerwany. Może to być również okres dłuższy niż okres dofinansowania (obecnie trzy miesiące). Kwestie te będą oczywiście zależały od uzgodnień ze stroną społeczną. Przykładowo, strony mogą ustalić, że maksymalny okres przestoju będzie wynosił dziewięć miesięcy. Nie ma przy tym znaczenia, że w ramach tego okresu pracodawca może uzyskać dofinansowanie jedynie za trzy miesiące. [ŁK]

5. Czy osoby zatrudnione na część etatu są traktowane tak samo jak pełnoetatowcy?

Tak, jeśli chodzi o sam mechanizm. Wprowadzono jednak pewne ograniczenia. W przypadku obniżenia wymiaru czasu pracy o 20 proc. nie można go obniżyć do mniej niż do 0,5 etatu. Obowiązuje przy tym oczywiście zasada zachowania minimalnego wynagrodzenia za pracę. Z kolei w przypadku przestoju ekonomicznego wynagrodzenie po obniżce nie może być niższe niż wynagrodzenie minimalne, w przeliczeniu na etat. [ŁK]

Dotacja od starosty dla MŚP

6. Mój pracodawca z powodu trudnej sytuacji firmy w czasie epidemii otrzymał pomoc od starosty. Czy oznacza to zarazem obniżenie mojego wynagrodzenia albo wymiaru czasu pracy?

Nie, nie ma takiej konieczności. Pracodawca może jednak podjąć takie działanie na podstawie przepisów kodeksu pracy, wprowadzając czasowe ograniczenia warunków zatrudnienia. [ŁK]

7. Pracodawca uzyskał dofinansowanie od starosty na wsparcie firmy i utrzymanie zatrudnienia. Czy ja jako pracownik też otrzymam pieniądze?

Nie. Pomoc jest przeznaczona dla pracodawcy. [ŁK]

Czas i warunki pracy

8. Zostałem właśnie przyjęty do pracy i otrzymałem skierowanie od pracodawcy na badania wstępne. Ich wykonanie ze względu na obecną sytuację, jest w zasadzie wykluczone. Czy przepisy tarczy antykryzysowej przewidują jakieś ułatwienia w tej mierze?

Zgodnie z przepisami tarczy antykryzysowej pracownik nie może podjąć pracy bez ważnych badań wstępnych lub kontrolnych. Jednakże badania te mogą zostać wykonane przez pracownika w nowym, uproszczonym trybie. W przypadku niemożności przeprowadzenia badań wstępnych oraz kontrolnych przez uprawnionego lekarza badania te mogą zostać przeprowadzone przez innego lekarza – niezależnie od jego specjalizacji.

Orzeczenia wydane przez lekarza nieuprawnionego do przeprowadzania badań z zakresu medycyny pracy tracą ważność po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu epidemicznego. Pracownik będzie musiał wówczas wykonać ponowne badanie.

Co ważne, badania mogą zostać przeprowadzone za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności (np. online lub przez telefon). ©℗ [RS, MB]

9. Zbliża się czas przeprowadzenia przeze mnie pracowniczych badań okresowych. Czy w obecnej sytuacji terminy będą przesunięte?

Na mocy nowelizacji specustawy o koronawirusie zostaje zawieszony obowiązek wykonywania nie tylko badań okresowych, lecz także badań pracowników świadczących pracę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Zaległe badania będą musiały jednak zostać wykonane w ciągu 60 dni od dnia odwołania stanu epidemii. A zatem w czasie trwania epidemii pracownik, któremu skończyły się badania okresowe, może nadal wykonywać pracę. ©℗ [RS, MB]

10. U mojego pracodawcy skrócone okresy odpoczynku i zawieszenie niektórych świadczeń zostały wprowadzone w porozumieniu ze związkiem zawodowym, którego nie jestem członkiem. Czy mogę te postanowienia kwestionować?

Pracownik nie ma możliwości kwestionowania porozumień zawartych z pracodawcą przez działające w zakładzie pracy organizacje związkowe (lub przez przedstawicieli pracowników) – nawet jeżeli przyjęte rozwiązania będą rzutowały bezpośrednio na jego warunki zatrudnienia. Zasada ta wynika z ogólnych przepisów prawa pracy, zgodnie z którymi w takich przypadkach związek zawodowy (i odpowiednio przedstawiciele pracowników) reprezentują całą załogę. ©℗ [RS, MB]

Postojowe

11. Jestem zleceniobiorcą. Chciałbym wystąpić o świadczenie postojowe. Ile ono wynosi? Czy jest oskładkowane i opodatkowane? Do kogo mam złożyć wniosek? Kto będzie je wypłacał?

Zgodnie z ogólną zasadą świadczenie postojowe tak dla zleceniobiorców, jak i przedsiębiorców wynosi 80 proc. minimalnego wynagrodzenia, a więc 2080 zł. Ta kwota nie będzie oskładkowana ani opodatkowana. Nie będzie również podlegać potrąceniom ani egzekucji. Zleceniobiorca powinien złożyć wniosek do zleceniodawcy, który następnie przekazuje go ZUS. Zleceniodawca z kolei będzie musiał złożyć m.in. oświadczenie o ograniczeniu wykonywania umowy cywilnoprawnej z powodu przestoju w prowadzeniu działalności. Świadczenie będzie wypłacał ZUS. ©℗ [JŚ]

12. Jako muzyk na kwiecień miałem zaplanowane dwa koncerty, jednak zostały odwołane. Czy przysługuje mi świadczenie postojowe? Do kogo się o nie zwrócić?

Osobom, które zawarły umowę o dzieło (jak w tym przypadku), której nie mogły wykonać z powodu epidemii, również mogą ubiegać się o świadczenie. W takim przypadku powinny zwrócić się z wnioskiem do zamawiającego dzieło, który przekaże go wraz z odpowiednimi dokumentami, w tym kopią zawartej umowy o dzieło, do ZUS. Niezależnie od liczby zawartych umów, świadczenie będzie wypłacone jednokrotnie. ©℗ [JŚ]

13. Będąc studentką, wykonuję jednocześnie dwie umowy-zlecenia, z których mam łączny przychód w wysokości 1200 zł. Z powodu koronawirusa zleceniodawca nie prowadzi działalności i obie umowy zostały mi wypowiedziane, w efekcie nie będę miała żadnych przychodów. Czy mam prawo do świadczenia postojowego?

Tak. Specustawa o koronawirusie nie zawiera wyjątków w wypłacie świadczenia dla osób o statusie studenta. W tym akurat przypadku warto jednak zwrócić uwagę, że wynagrodzenie z umów było dość niskie. A zgodnie z nowelizacją specustawy o koronawirusie, jeśli przychód z kilku umów-zleceń w miesiącu przed złożeniem wniosku był niższy niż 50 proc. minimalnego wynagrodzenia (a więc maksymalnie 1299,99 zł), to świadczenie należy się w wysokości równowartości wynagrodzeń z umów-zleceń. W tym przypadku więc – 1200 zł. Oczywiście student powinien złożyć wniosek do świadczenie do zleceniodawcy, a ten go przekaże ZUS. ©℗ [JŚ]

14. Jestem zatrudniona na umowę o pracę, a jednocześnie pracuję na zleceniu w innej firmie. W związku z epidemią zleceniodawca nie prowadzi działalności i nie zarabiam. Czy mam prawo do świadczenia postojowego?

Nie. Zgodnie z nowelizacją specustawy o koronawirusie prawo zleceniobiorcy do świadczenia postojowego jest wykluczone, jeśli posiada on inny tytuł ubezpieczeniowy (inną podstawę do objęcia ubezpieczeniem). W sytuacji jednoczesnej pracy na etacie i na zleceniu podstawowym tytułem ubezpieczeniowym będzie właśnie etat. ©℗ [JŚ]

15. Do końca marca wykonywałam dwie odrębne umowy-zlecenia z różnymi podmiotami, z których uzyskiwałam łączny przychód 9400 zł. Ze względu na specyfikę branży, która teraz ma przestój, od kwietnia nie będę już ich wykonywać. Czy mam prawo do podwójnego świadczenia postojowego?

Nie, świadczenie postojowe przysługuje tylko z jednego tytułu, niezależnie od liczby umów zleceń. ©℗ [JŚ]

16. Od września 2019 r. jestem zatrudniony na podstawie umowy-zlecenia z wynagrodzeniem miesięcznym 5000 zł brutto. Zleceniodawca nie prowadzi już działalności, od kwietnia nie będę już zarabiać. Nie pracuję na etacie. Czy mam prawo do świadczenia postojowego?

Tak. Warunkiem do otrzymania świadczenia dla zleceniobiorcy jest wykonywanie umowy przed 1 lutego 2020 r., jak również brak innych tytułów ubezpieczeniowych. Istotny jest warunek dotyczący przychodu – zleceniobiorca otrzyma świadczenie postojowe jedynie wtedy, jeśli w miesiącu przed miesiącem złożenia wniosku o świadczenie postojowe osiągnął przychód nie większy niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia. W opisywanej sytuacji zleceniobiorcę przestój dotknie dopiero w kwietniu, za marzec otrzymał bowiem pełne wynagrodzenie. Będzie więc mógł wystąpić o świadczenie dopiero w maju. ©℗ [JŚ]

17. Jestem zleceniobiorcą i chciałbym wystąpić o świadczenie postojowe. Czy ZUS może mi go odmówić? Co będę mógł w takim przypadku zrobić?

ZUS może odmówić wypłaty świadczenia, jeśli stwierdzi, że wnioskodawca nie spełnia warunków do jego otrzymania. Wydaje w tej sprawie decyzję, którą można zaskarżyć do sądu. ©℗ [JŚ]

18. Jestem zleceniobiorcą, opłacam także składkę na ubezpieczenie chorobowe, bo zależy mi na prawie do zasiłku chorobowego. Czy świadczenie postojowe będzie uznane za okres ubezpieczenia?

Nie, z nowelizacji specustawy o koronawirusie nie wynika, żeby od świadczenia postojowego trzeba było opłacać składki. Wypłacane jest ono jednorazowo jako świadczenie socjalne, za konkretny okres. Podleganie ubezpieczeniu przez zleceniobiorcę będzie zaś zależało od tego, czy nadal ma zawartą umowę-zlecenie, która stanowi tytuł do ubezpieczenia.

Podobnie w przypadku przedsiębiorców – podleganie ubezpieczeniom będzie zależało od tego, czy działalność nadal jest prowadzona, czy też została zawieszona (zamknięta). ©℗ [JŚ]

Inne świadczenia

19. Moje dziecko ma 16 lat i orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Nie może samo zostać w domu, a placówka, do której uczęszcza, jest – jak wszystkie – zamknięta. Czy mam prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego?

Tak, nowelizacja specustawy o koronawirusie daje prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego także rodzicom dzieci legitymujących się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do ukończenia 18 lat albo dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Przed nowelizacją prawo do dodatkowego zasiłku z powodu zamknięcia szkół ze względu na epidemię COVID-19 przysługiwało jedynie rodzicom dzieci do 8. roku życia bez względu na ich niepełnosprawność. Zasiłek przysługuje przez 14 dni, ale Rada Ministrów zyskała prawo do wydania rozporządzenia, które wydłuży okres jego pobierania. ©℗ [JŚ]

20. Mój syn ma 28 lat i jest niepełnosprawny. Na co dzień uczęszcza na warsztaty terapii zajęciowej, ja w tym czasie pracuję. Warsztaty zostały zawieszone, a syn nie jest na tyle samodzielny, żeby mógł sam zostać w domu. Czy przysługuje mi prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego?

Tak, nowelizacja specustawy o koronawirusie wprowadziła prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego dla członków rodziny opiekujących się dorosłą osobą niepełnosprawną. I tak, zgodnie z nowo dodanym art. 4 ust. 1a specustawy o koronawirusie, zasiłek przysługuje: opiekunom osoby niepełnosprawnej w przypadku zamknięcia szkoły, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, ośrodka wsparcia, warsztatu terapii zajęciowej lub innej placówki pobytu dziennego o podobnym charakterze z powodu COVID-19, do których uczęszcza dorosła osoba niepełnosprawna, a także ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dorosłą osobą niepełnosprawną. Zasiłek przysługuje przez 14 dni, ale Rada Ministrów zyskała prawo do wydania rozporządzenia, które wydłuży okres jego pobierania. ©℗ [JŚ]

21. Do opieki nad naszym trzyletnim dzieckiem zatrudniamy nianię, z którą mamy zawartą umowę uaktywniającą. Niania nie ma jednak prawa jazdy, a związku z ograniczeniami w kursowaniu komunikacji miejskiej nie jest w stanie do nas dojeżdżać. Wypowiedziała więc umowę. Czy jedno nas ma prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego?

Tak. Nowelizacja specustawy o koronawirusie rozszerzyła prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego także na sytuację, w której z powodu COVID-19 nie ma możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez nianię lub dziennego opiekuna. Przypomnijmy, że zwykły zasiłek opiekuńczy przewidziany przez ustawę zasiłkową przysługuje w razie choroby niani lub dziennego opiekuna. W przypadku dodatkowego zasiłku specustawa o koronawirusie mówi o „niemożności sprawowania opieki” z powodu COVID-19. Ani nowelizacja specustawy, ani jej uzasadnienie nie precyzuje jednak, co się pod tym kryje. Wydaje się, że niemożność sprawowania opieki należy rozumieć szerzej niż pojęcie „choroba”. Moim zdaniem do tej kategorii można również zakwalifikować wypowiedzenie umowy przez nianię z powodu COVID-19. Prawdopodobnie ZUS dokona własnej interpretacji tego pojęcia, należy jednak pamiętać, że wykładnia tego organu lub ministerstwa może w każdym wypadku być kwestionowana przed sądem.

Kolejnym problemem pozostaje doprecyzowanie wyrażeń „niania” oraz „dzienny opiekun”. W analogicznych przepisach ustawy zasiłkowej ustawodawca wyraźnie określił, że chodzi o osoby określone w ustawie o opiece. Rodzice mają prawo do zwykłego zasiłku w razie choroby niani tylko wtedy, gdy zawarli z nią określoną w ustawie umowę uaktywniającą. Jeśli niania pracowała bez takiej pisemnej umowy lub np. na podstawie umowy-zlecenia, od której nie płacono za nianię składek, zasiłek nie przysługiwał. W przypadku dodatkowego zasiłku opiekuńczego nowelizacja specustawy o koronawirusie nie przewiduje wymogu zawarcia umowy uaktywniającej, ale z uzasadnienia wynika, że mimo braku takiego zastrzeżenia nadal chodzi o nianię lub dziennego opiekuna w rozumieniu ustawy o opiece. Brak takiego zastrzeżenia wydaje się niedopatrzeniem legislacyjnym. ©℗ [JŚ]

22. 30 kwietnia 2020 r. upływa termin, na który ZUS przyznał mi świadczenie rehabilitacyjne. Pobierałam je przez 10 miesięcy. Badania w ZUS są zawieszone. Czy ZUS przedłuży mi prawo do świadczenia bez badania, jeśli epidemia nie ustąpi? A może to oznacza, że muszę się stawić do pracy w maju?

Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego zostaje przedłużone, ponieważ orzeczenia lekarskie będące podstawą przyznania świadczenia ulegają przedłużeniu na mocy nowelizacji specustawy o koronawirusie, bez przeprowadzania badania przez lekarza orzecznika ZUS. Trzeba jednak pamiętać o złożeniu wniosku o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego za dalszy okres jeszcze przed upływem ważności orzeczenia (w opisywanym przypadku – 30 kwietnia). Bez przeprowadzenia badań wydłużone zostają te orzeczenia, które wygasają w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii albo w ciągu 30 dni po zakończeniu tych stanów. Załóżmy, że obecnie obowiązujący stan epidemii zostałby zniesiony w dniu wydania niniejszego dodatku (3 kwietnia). W takim przypadku wydłużeniu bez przeprowadzania badań uległyby orzeczenia wygasające do 3 maja. Orzeczenie wskazane w pytaniu (wygaśnięcie 30 kwietnia) podlegałoby więc wydłużeniu. Nowelizacja przewiduje wydłużenie ważności takich orzeczeń o trzy miesiące, co oznaczałoby, że akurat ww. orzeczenie zachowałoby ważność do końca lipca. Trzeba jednak pamiętać o jednym wyjątku. Zgodnie z przepisami ustawy zasiłkowej świadczenie rehabilitacyjne może być pobierane przez maksymalnie 12 miesięcy. Skoro więc świadczenie było już pobierane przez 10 miesięcy, to ważność orzeczenia nie może być wydłużona o trzy miesiące, ale najwyżej o dwa. ©℗ [JŚ]

23. 31 marca minął termin, do którego miałam przyznane świadczenie rehabilitacyjne. Złożyłam wniosek o jego przedłużenie, ale ZUS zawiesił przeprowadzanie badań. Czy na czas epidemii nie będę miała świadczenia i będę musiała stawić się w pracy?

Nie. Nowelizacja specustawy o koronawirusie przewiduje wydłużenie ważności orzeczeń lekarskich, które były podstawą przyznania świadczenia rehabilitacyjnego o trzy miesiące, jeśli wygasły przed wejściem w życie specustawy. Będzie to dotyczyło tych osób, które złożyły wniosek o wydanie nowego orzeczenia jeszcze przed wygaśnięciem dotychczasowego, a z powodu epidemii ZUS nie zdążył wydać nowego. Trzeba oczywiście pamiętać, że przedłużenie terminu ważności orzeczenia nie może przekraczać 12-miesięcznego okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. ©℗ [JŚ]

24. Wyczerpałam 182-dniowy okres zasiłkowy. W marcu złożyłam wniosek o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, bo nie jestem jeszcze w pełni zdrowa. ZUS zawiesił jednak przeprowadzenie badań i nie wiadomo, kiedy je wznowi. Jak mogę uzyskać świadczenie rehabilitacyjne?

Dopóki ZUS nie wznowi badań, nie ma możliwości otrzymania świadczenia rehabilitacyjnego. Nowelizacja specustawy o koronawirusie wprowadziła jedynie specjalne zasady przedłużenia ważności już wydanych orzeczeń będących podstawą do przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. ©℗ [JŚ]

Na pytania odpowiadali:

Michał Bodziony z kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter; Robert Stępień, radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter

Łukasz Kuczkowski, radca prawny, partner w kancelarii Raczkowski sp. k.

Joanna Śliwińska, radca prawny