I. Dokumenty
Warto rozejrzeć się, czy w wykazie zarobków, który przedłożyliśmy do wniosku wskazaliśmy rzeczywiście te najlepsze, jakimi dysponujemy. Warto sprawdzić, czy nie mieliśmy zarobków, których nie dołączyliśmy starając się o emeryturę. Dostarczyliśmy np. tylko te dokumenty, które były łatwe do zdobycia. Tymczasem każdy nowo dostarczony i uwzględniony przez ZUS dowód to szansa na wyższe świadczenie. Powstają nowe archiwa gromadzące dokumentację pracowniczą, z każdym rokiem powiększa się wykaz zlikwidowanych i przekształconych firm opracowany przez ZUS. Część informacji można znaleźć nie wychodząc z domu – przeglądając strony internetowe www.zus.pl .
Warto więc sprawdzić, czy nie ma gdzieś dokumentacji, która podniesie wysokość świadczenia.
Po pierwsze dokumentacji potwierdzającej staż. Liczy się każdy dzień. Co prawda ustawa emerytalna pozwala płacić tylko za lata i miesiące. Może jednak zdarzyć się tak, że udokumentowano 30 lat pracy, 10 miesięcy i 29 dni. Do ustalenia prawa do emerytury ZUS uwzględnił cały ten okres, jednak przy jej obliczaniu przyjął tylko pełne lata i miesiące. Gdyby znalazł się 1 dzień, będziemy mieć pełny miesiąc, który będzie doliczony. Im więcej takich sytuacji, tym więcej uzbiera się pieniędzy.
Dokumenty, które się liczą - to: np. świadectwa pracy, legitymacja ubezpieczeniowa, dyplom ukończenia studiów.
Kolejne przydatne dokumenty, to dokumenty płacowe (np. druk Rp-7 wystawiony przez pracodawcę lub jego następcę prawnego, kopie list płac, zaświadczenia wydane przez archiwa lub inne placówki przechowujące dokumentację płacową).
O przeliczenie emerytury może wystąpić każdy, tylko nie każdemu ZUS dokona przeliczenia.
Czy ZUS przeliczy świadczenie, czy też nie będzie miał takiej prawnej możliwości zależy od okoliczności, które nieco szerzej omawiamy przy prezentacji sposobu trzeciego, czwartego i piątego.
II. Dorabiaj
Do emerytury można dorobić. Tej pełnej, czyli gdy na emeryturę przeszło się w powszechnym wieku: dla kobiety 60 lat, mężczyzny - 65 lat, dorabia się, ile się chce, jeżeli rozwiązany został stosunek pracy z pracodawcami, na rzecz których wykonywane było zatrudnienie przed dniem nabycia prawa do emerytury.
Jeśli natomiast jest się tzw. wcześniejszym emerytem, obowiązują ograniczenia. Jakie, zależy od tego, ile się dorabia. W zależności od tego, jak duża jest to kwota, emerytura będzie wypłacana w całości, zmniejszona lub zawieszona. Przy czym nie ma znaczenia wysokość pobieranej emerytury. Aktualnie (od 1 czerwca do 31 sierpnia) bez żadnych konsekwencji można dorobić miesięcznie do 2088,80 zł brutto (70 proc. przeciętnego wynagrodzenia). ZUS zawiesi wypłatę świadczenia, jeśli zarobki przekroczą 3879,20 zł brutto (130 proc. przeciętnego wynagrodzenia). Emerytura będzie zmniejszona, jeśli dodatkowe przychody znajdą się w przedziale od 2088,80 zł do 3879,20 zł miesięcznie (od 70 do 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia).
III. Dorabiaj i przelicz
Warto pracować, albowiem liczy się to podwójnie. Po pierwsze, zarabia się pieniądze, po drugie dodatkowo przepracowany okres oraz ewentualnie osiągnięte zarobki podwyższą wysokość świadczenia. Liczy się każdy przepracowany miesiąc po przyznaniu emerytury, czyli staż pracy - pod warunkiem, że odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne. Natomiast uzyskane za ten czas zarobki podniosą emeryturę na ogół tylko wtedy, jeśli są wyższe od wskazanych we wniosku o emeryturę. Żeby wiedzieć, jakie są dodatkowe zarobki, trzeba porównać je z przeciętnymi zarobkami z tego okresu.
Co jeszcze trzeba zrobić? Złożyć pismo do oddziału ZUS z informacją, że pobiera się emeryturę i jednocześnie zarabia. Należy poprosić o doliczenie stażu z tytułu wypracowania nowego okresu, a także o przeliczenie emerytury z tytułu uzyskania nowych zarobków, przy czym przynajmniej część z nich musi być uzyskana po przejściu na emeryturę. Dołącza się zaświadczenie o okresie pracy oraz o wysokości zarobków, wystawione przez pracodawcę (formularz ZUS Rp – 7).
Jeśli nowy wskaźnik podstawy wymiaru emerytury wyjdzie wyższy, do przeliczenia emerytury zastosowana zostanie kwota bazowa obowiązująca w dacie zgłoszenia wniosku o ponowne obliczenie emerytury. Tak wyliczone świadczenie, a więc z wyższym wskaźnikiem i obliczone od nowej kwoty bazowej z pewnością będzie korzystniejsze.
Ale nie tylko. Może się okazać, że wskaźnik będzie niższy, ale emerytura obliczona od nowej kwoty bazowej – wyższa. Z możliwości wskazania niższego wskaźnika mogą skorzystać te osoby, które nie pobrały ani jednej emerytury, a do przeliczenia wskażą zarobki choćby częściowo uzyskane po jej przyznaniu. Może to się zdarzyć gdy – na przykład – cały czas pracują, więc ich emerytura jest zawieszona, zarabiają trochę mniej – ale skorzystają, bo emerytura zostanie obliczona od nowej, korzystniejszej kwoty bazowej.
Może się zdarzyć i tak, że osoba, która przeszła na emeryturę co najmniej 10 lat temu, cały czas pracuje i podlega ubezpieczeniom społecznym. Jeśli do obliczenia emerytury wskaże zarobki w całości uzyskane po jej przyznaniu (z 10 kolejnych lat kalendarzowych), a wskaźnik wyniesie co najmniej 130% - emerytura zostanie obliczona od nowej kwoty bazowej. Dla wielu osób takie obliczenie może się okazać bardzo korzystne. Również i w tym przypadku emerytura obliczana jest od nowej kwoty bazowej, co – nawet przy niższym wskaźniku – może okazać się korzystniejsze.
IV. Odnalezione zarobki
Skorzystałeś z informacji wskazanych przy omawianiu sposobu pierwszego i dotarłeś do zarobków, których nie przedłożyłeś ubiegając się o emeryturę. Przynieś do ZUS zaświadczenie – a pracownicy sprawdzą, czy przyjęcie zarobków z tego zaświadczenia do podstawy wymiaru będzie korzystne.
Jeśli przechodziłeś na emeryturę dawno, jeszcze przed 1999 r., może korzystniejsze będą zarobki z innych 3, 4 czy 8 lat niż te, od których obliczono ci emeryturę. A może korzystniejsze będą zarobki z 10 kolejnych lat, czy nawet z 20 lat wybranych ze wszystkich lat pracy? Warto sprawdzić. Pamiętaj jednak, ze warunkiem takiego przeliczenia emerytury jest wyższy wskaźnik. Kwota bazowa będzie wprawdzie ta sama, jednak wyższy wskaźnik zagwarantuje wyższe świadczenie.
A może pracodawca wypłacił Ci jakieś zaległe wynagrodzenie, za które opłacono składki na ubezpieczenia społeczne, a które pochodzi z okresu, z którego obliczono podstawę wymiaru emerytury. Nie zapomnij dostarczyć zaświadczenia – ZUS obliczy ponownie wysokość emerytury, od wyższej podstawy wymiaru.
V. Sprawdź, czy miałeś prawo do renty lub świadczenia przedemerytalnego
Jeżeli w chwili ubiegania się o emeryturę byłeś uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do świadczenia przedemerytalnego, ale tego przyznanego jeszcze przez urząd pracy – do obliczenia podstawy wymiaru mogłeś wskazać zarobki uzyskane w 10 kolejnych latach z 20 lat sprzed roku zgłoszenia wniosku o emeryturę albo z dowolnych 20 lat, w których byłeś ubezpieczony (te same co do renty lub świadczenia albo nowe) lub podstawę wymiaru renty albo świadczenia.
Sprawdź, czy masz tę podstawę ustaloną w najkorzystniejszy sposób. Warto to zrobić szczególnie wówczas, gdy masz zaświadczenia o zarobkach, a do emerytury przyjęto podstawę wymiaru wcześniejszego świadczenia.
VI. Zamiana
Zamiana emerytury wcześniejszej na emeryturę przyznaną po osiągnięciu podstawowego wieku emerytalnego też może przynieść korzyści. Kto może zamienić emeryturę? Każdy, kto jest na wcześniejszej emeryturze (nieważne, kiedy na nią przeszedł), i osiągnął wiek emerytalny (60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna). Ale najważniejszy warunek, to podleganie ubezpieczeniu co najmniej przez 30 miesięcy po przejściu na wcześniejszą emeryturę (liczy się każde zajęcie, z tytułu którego odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne lub emerytalno-rentowe).
Niestety, kto płacił tylko składki zdrowotne, może wprawdzie ponownie ustalić sobie emeryturę, ale będzie ona taka sama, jak ta wcześniejsza.
Na przyznanie nowej emerytury osobie mającej ustalone prawo do wcześniejszej emerytury nie ma wpływu pozostawanie tej osoby, w dacie zgłoszenia wniosku o nową emeryturę, w stosunku pracy. Dla podjęcia wypłaty nowej emerytury konieczne jest natomiast – niezależnie od wieku osoby – rozwiązanie stosunku pracy z pracodawcą, u którego osoba ta była zatrudniona przed nabyciem prawa do drugiej emerytury. Jeżeli nie zostanie rozwiązany stosunek pracy, ZUS będzie płacił emeryturę przyznaną wcześniej.
Zysk z obliczenia nowej emerytury wynika z ustalenia części socjalnej emerytury wynoszącej 24 proc. od kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania nowej emerytury. Pozostałą część emerytury uzależnioną od podstawy wymiaru i przebytych okresów ustala się od dotychczasowej kwoty bazowej, a następnie waloryzuje.
Ile można zyskać na zamianie emerytury? Każdy przypadek jest inny, wyliczany indywidualnie.
Gdyby jednak okazało się, że ustalona nowa emerytura jest niższa od poprzedniej, dostanie się świadczenie dotychczasowe.
Uwaga! O przyznanie nowej emerytury trzeba wystąpić samodzielnie. Wszystko załatwia się w oddziale albo inspektoracie ZUS-u. Składamy:
- wniosek;
- dokumenty poświadczające okresy zatrudnienia, przebyte po dacie nabycia wcześniejszej emerytury.
VII. Z renty na emeryturę
Gdy jest się na rencie i osiągnie się wiek emerytalny (podstawowy dla kobiety to 60 lat, mężczyzny 65 lat, ale może być niższy np. z tytułu pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze), z renty przechodzi się na emeryturę.
Kiedyś rencista sam musiał zabiegać o taką zamianę. Od 1 stycznia 2006 r. przysługuje mu tzw. emerytura z urzędu, co znaczy że ZUS sam przyznaje emeryturę tym rencistom, którzy osiągnęli wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn.
Co się wtedy zyskuje? Jeżeli jest się na rencie i zarabia, bierze się od pracodawcy potwierdzenie pracy na etacie lub na zlecenie (jeśli płacona była składka na ubezpieczenia emerytalno-rentowe) i dostarcza do ZUS. Wypełnia się także wniosek ZUS Rp-1. Większy staż pracy i większe zarobki, to wyższa emerytura. Korzyści może być tu więcej, ale to już zależy od indywidualnych uwarunkowań każdego rencisty, np. od tego, czy zarobki przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru renty mogą też być przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru emerytury. Jeśli tak – ZUS obliczy emeryture z urzędu od nowej kwoty bazowej, obowiązującej w dacie osiągnięcia wieku emerytalnego.
VIII. Zbieg świadczeń
Co to znaczy? Są osoby, które mają ustalone prawo do dwóch lub więcej świadczeń. Osoby mające przyznaną rentę z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo z tytułu wypadku w drodze d pracy lub pracy, który miał miejsce przed 1.01.2003 r. bądź rentę inwalidy wojennego czy wojskowego z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą wojskową, albo rentę dla kombatantów lub osób represjonowanych. Gdy nabędą prawo do emerytury, oprócz renty mają prawo pobierać emeryturę.
Ale uwaga! Nie mogą brać pełnych świadczeń, lecz tylko:
- emeryturę powiększoną o połowę renty lub
- rentę powiększoną o połowę emerytury
IX. Dodatki
Gdy emeryt ukończy 75 lat ma prawo do dodatku pielęgnacyjnego w miesięcznej wysokości wynoszącej od 1 marca 2008 r. 163,15 zł. Wypłacany jest bez potrzeby składania wniosku. Podstawę do przyznania dodatku pielęgnacyjnego stanowi również orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej uznające emeryta za niezdolnego do samodzielnej egzystencji.
X. Waloryzacja
Podwyżka emerytur to waloryzacja. Ostatnia miała miejsce w marcu 2008 r. Emerytury i renty przyznane przed 1 marca 2007 r. zwaloryzowano wskaźnikiem 106,5 %, natomiast emerytury i renty przyznane w okresie pomiędzy 1 marca 2007 a 29 lutego 2008 r. i obliczone od kwoty bazowej obowiązującej w tym okresie, a więc 2 059,92 zł – wskaźnikiem 104,2%. Kolejna będzie już za rok.
Jak wygląda waloryzacja? Waloryzaępuje z urna pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru w wysokości przysługującej, ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację przez wskaźnik waloryzacji.
Zmiana wysokości emerytur w ramach waloryzacji następuje z urzędu, a jeśli wyplata świadczenia była wstrzymana - po jej wznowieniu z uwzględnieniem wszystkich kolejnych waloryzacji przypadających w okresie wstrzymania wypłaty.
Artykuł opracowany przez ekspertów centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
