Różne formy pracy

Umowa o pracę
Jest czynnością prawną, obejmującą zgodne oświadczenia woli pracownika i pracodawcy. Pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy ściśle określonego w umowie rodzaju, w określonym miejscu i czasie, a pracodawca - do zapłaty wynagrodzenia za tę ujętą w umowie pracę. Umowa o pracę jest umową starannego działania, tzn. pracownik zobowiązuje się wykonywać swoje zawodowe obowiązki ściśle według wskazań pracodawcy i zgodnie z jego interesem. Pracownik, który podpisze umowę o pracę, jest dobrowolnie podporządkowany pracodawcy.

Każda umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków. W szczególności powinna określać:
- rodzaj pracy,
- miejsce jej wykonywania
- termin rozpoczęcia pracy,
- wynagrodzenie; ze wskazaniem składników wynagrodzenia, które odpowiada rodzajowi pracy.

Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta na piśmie, wówczas na pracodawcy ciąży obowiązek potwierdzenia pracownikowi na piśmie rodzaju umowy i jej warunków, w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy.

Umowa może zawierać także elementy, takie jak: oznaczenie czasu, na jaki została zawarta, określenie zakresu obowiązków lub odesłanie do regulaminu pracy.

W warunkach wolnego rynku znaczenia nabiera ochrona tajemnicy zawodowej przed np. konkurencyjnymi firmami. Firmy chronią swoje know-how na różne sposoby. Jednym z nich jest zobowiązanie swoich pracowników w umowie o pracę lub w odrębnej umowie do zachowania tajemnicy zawodowej. Klauzula taka powinna dokładnie określać zakres tajemnicy objętej ochroną oraz wyliczać możliwie szeroko wszelkie sytuacje, które strony będą uważać za naruszenie tajemnicy zawodowej.

Z problematyką tajemnicy zawodowej wiąże się także kwestia zakazu konkurencji. W umowie o pracy pracodawca może zobowiązać pracownika również do przestrzegania zasad etyki zawodowej oraz określić przypadki ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych.

Rodzaje umów o pracę:
Umowa o pracę, regulowana przepisami działu drugiego ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.), jest podstawową formą nawiązania stosunku pracy. Zgodnie z art. 300 tego kodeksu musi ona odpowiadać zarówno wymaganiom prawa pracy, jak i przepisom kodeksu cywilnego, który w art. 60 reguluje sposób składania oświadczenia woli, w art. 61 - termin złożenia takowego oświadczenia, w art. 66-70 terminy, miejsce i tryb zawarcia umowy oraz w art. 82-88 - wady oświadczenia woli, które mogą stanowić przyczynę uchylenia się od skutków zawarcia umowy. Wynika stąd, że przy zawieraniu umowy o pracę nie wystarczy znajomość kodeksu pracy. Przydatne jest również zapoznanie się - co najmniej - z podanymi przepisami kodeksu cywilnego.

Kodeks pracy w art. 25 przewiduje następujące rodzaje umów o pracę:
* umowa na okres próbny,
* umowa na czas określony (w tym umowa na zastępstwo),
* umowa na czas wykonywania określonej pracy,
* umowa na czas nieokreślony.

Umowy cywilno-prawne
To umowy: zlecenia, o świadczenie usług, o dzieło, umowy na warunkach zlecenia. Pamiętajmy, że sprecyzowanie w umowie cywilno-prawnej miejsca bądź czasu wykonania usługi czy dzieła nie przesądza o jej pracowniczym charakterze. Istotne są tu pozostałe elementy umowy. Jeżeli przeważają te właściwe dla umowy o prace (tj. świadczenie pracy dobrowolnie, odpłatnie, osobiście, w sposób ciągły, pod kierownictwem pracodawcy, na jego rzecz i ryzyko), to w grę wchodzi stosunek pracy, niezależnie od nazewnictwa umowy. Gdy przeważają składniki charakterystyczne dla umowy cywilno-prawnej, należy przyjąć, że dana osoba wykonuje pracę na podstawie stosunku cywilno-prawnego.

Umowa o dzieło

Jest to umowa konkretnego rezultatu, zlecenie wykonania konkretnej pracy, dzieła. (art. 627-646). Wykonujący dzieło nie jest podporządkowany zamawiającemu (przeciwnie - zleceniobiorca musi czasem kierować się wskazówkami zleceniodawcy). Umowa ta polega na tym, ze zamawia się wykonanie określonego dzieła i ustala wynagrodzenie za nie. Umowa o dzieło nie podlega składkom na ZUS.

Jeżeli jednak firma zawiera umowę o dzieło ze swoim pracownikiem, to musi zapłacić składki, tak jak od umowy o pracę. Zamawiający ma obowiązki płatnika zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych i ewentualnie składek na ZUS, jeśli zamawia dzieło u osoby fizycznej. Nie ma tych obowiązków, jeśli złoży zamówienie firmie.

Umowa zlecenie
Przyjmujący zlecenie - zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania określonej czynności zgodnie z życzeniem zleceniodawcy. Wynagrodzenie określone jest w treści umowy (art. 734-751). W praktyce najczęściej zawiera się umowy zlecenia jako umowy o świadczenie usług, na podstawie których zleceniodawca zleca kontrahentowi wykonanie konkretnej czynności faktycznej.

Umowy zlecenia wybiera się zamiast umów o prace, bo nie podlegają one prawu pracy, a wiec dają zlecającemu znacznie większą swobodę w ułożeniu wzajemnych relacji z wykonującym usługę.

Takie umowy nie narzucają limitów czasowych wykonania zlecenia, nie dają zleceniobiorcy ochrony socjalnej itp. Umowa zlecenia może być zawarta nawet ustnie. Dla pewności obu stron powinno się ją jednak zawrzeć na piśmie. Zwłaszcza jeśli jej wartość przekracza 2000 zł, ponieważ wtedy dzięki formie pisemnej jest znacznie łatwiej udowodnić w sądzie, że umowa faktycznie została zawarta.

Zlecenie wykonuje się w zasadzie osobiście, ale można też zaangażować inne osoby. Za prawidłowe wykonanie usługi jest zawsze odpowiedzialny bezpośredni zleceniobiorca.

Umowy zlecenia są z reguły odpłatne. Jeśli strony nie określą w umowie wynagrodzenia, to zawsze przyjmuje się, że biorącemu zlecenie wynagrodzenie należy się, nawet jeśli zleceniodawca kwestionowałby to później, powołując się na zapisy umowy. Tylko wyraźne zaznaczenie w umowie, ze usługa jest darmowa, powoduje, ze wynagrodzenie się nie należy.

Umowę zlecenia można łatwiej rozwiązać niż umowę o pracę - przez jej wypowiedzenie, w dodatku w każdym czasie - np. podczas choroby zleceniobiorcy. Skutek wypowiedzenia umowy zlecenia jest natychmiastowy.

Uwaga! Jeżeli zleceniobiorca będzie podpisywał listę obecności, wykonywał pracę w ściśle oznaczonych godzinach w firmie pracodawcy, to umowa ta nabiera cech umowy o pracę. Jeżeli na zlecenie dodatkowo zatrudniasz własnego pracownika, to wówczas umowa nie może obejmować tych czynności, które wykonuje on normalnie w ramach umowy o pracę, a także rodzić stosunku podporządkowania. Podczas kontroli w firmie inspektor pracy w takim przypadku będzie mógł wnieść o uznanie takiej umowy za umowę o pracę. Wprawdzie niektóre umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zleceniodawca nie zaoszczędzi, zatrudniając w ten sposób pracownika, lecz ta forma zatrudnienia z punktu widzenia przedsiębiorcy jest bardziej korzystna niż umowa o pracę.

Kontrakt menedżerski
Jest to szczególna forma umowy zlecenia. Na jej podstawie można zatrudniać kadrę zarządzającą, a w szczególności członków zarządu. Podstawowe elementy, które musi zawierać umowa menedżerska to: cele i zadania osoby, zakres jej odpowiedzialności, środki przeznaczone do realizacji zadań, wynagrodzenie (które może odzwierciedlać stopień realizacji określonych zadań), czas, na jaki umowa jest zawarta, sytuacje, w których możliwe będzie wcześniejsze rozwiązanie umowy i związane z tym konsekwencje finansowe, i inne.

Menedżer zatrudniony na podstawie kontraktu cywilnego sam decyduje o sposobie i czasie poświęcanym na wykonywanie zadań objętych umową. Oczywiście musi dopasować sposób wykonywania swoich usługi do rytmu funkcjonowania firmy. Z drugiej strony nie dotyczą go ograniczenia przewidziane w prawie pracy i to daje mu dużą elastyczność.

Umowa agencyjna
Agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie. Wynagrodzenie gwarantowane jest kodeksem cywilnym. (art. 758-764). Umowa agencyjna jest umową cywilno-prawną. Na jej podstawie agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania umów w jego imieniu.

W jaki sposób zadania będą wykonywane - decyduje sam agent. Jego organizacja pracy i operatywność wpływają bezpośrednio na to, jakie osiągnie wyniki. W zakresie płacenia podatku dochodowego i składek na ubezpieczenia społeczne sytuacja agenta jest taka sama jak osoby prowadzącej działalność gospodarczą, czyli o prawidłowe rozliczenie z ZUS i US agent troszczy się samodzielnie.